Dziś obchodzimy Święto Konstytucji

Jak powiedział konstytucjonalista profesor Piotr Winczorek uchwalenie w 1791 roku Konstytucji miało przełomowe znaczenie dla państwa polskiego.

- Nie była to jednak rewolucja, ale rzeczywiście dokument był niezwykły jak na tamte czasy i region Europy - dodał. Konstytucja była przede wszystkim reformatorska, do dzisiaj zasady wprowadzone tym aktem mają odzwierciedlenie w konstytucjonalizmie państw demokratycznych.

Ustawa zasadnicza centralizowała państwo, ustanawiała trójpodział władzy oraz znosiła elekcję i liberum veto, czyli prawo blokowania uchwał przez pojedynczych posłów. Stała się symbolem reform i niepodległościowych tradycji państwa Polskiego.

Według Urszuli Kacperczyk z Archiwum Głównego Akt Dawnych uchwalenie Konstytucji 3 Maja było 214 lat temu tak dużym wydarzeniem politycznym jak przystąpienie Polski do Unii Europejskiej.

- Również wtedy ostateczny dokument był rezultatem kompromisu - wówczas pomiędzy zwalczającymi się stronnictwami: patriotycznym oraz królewskim - wyjaśniła Urszula Kacperczyk. Wynikiem tego porozumienia było uchwalenie Ustawy Rządowej, później nazwanej Konstytucją 3 Maja.

Ustawa Rządowa bardzo szybko urosła do rangi symbolu. Jednak próba przeprowadzenia zawartych w niej reform została zniweczona już w połowie 1792 roku przez Konfederację Targowicką oraz wkroczenie wojsk rosyjskich do Rzeczpospolitej.

Ale również z tego wydarzenia, zdaniem profesora Winczorka, można dziś wyciągnąć wnioski. Konstytucja to jest akt, który może się podobać, może się nie podobać, można go krytykować, zmieniać, ale konstytucja wymaga szacunku - podkreślił Piotr Winczorek.

Pierwsi w Europie, drudzy na świecie

W Rzeczpospolitej powstała pierwsza w Europie i druga na świecie - po konstytucji Stanów Zjednoczonych- ustawa zasadnicza. Było to 214 lat temu. W 1791 roku, 3 maja Sejm Czteroletni uchwalił Ustawę Rządową, zwaną później Konstytucją 3 Maja.

Niewiele osób pamięta, że z Konstytucją z 1791 roku ma ścisły związek budową Świątyni Opatrzności.

Trzeciego maja została uchwalona Konstytucja, a 5 maja Sejm Czteroletni przyjął deklarację, która uchwalała wybudowanie kościoła dziękczynnego pod wezwaniem Najświętszej Opatrzności. W Ogrodzie Saskim wmurowano wówczas kamień węgielny pod budowę Świątyni - wyjaśniła Urszula Kacperczyk z Archiwum Głównego Akt Dawnych. Ta idea przetrwała całe lata, dziś Świątynia Opatrzności powstaje jednak w innym miejscu, na Polach Wilanowskich.

Konstytucja 3 Maja wprowadzała jednolity rząd, skarb i wojsko - dzięki temu zniesiono odrębność pomiędzy Koroną i Litwą. Ale ze względu na niedawny podział Ustawa Rządowa, podobnie jak wszystkie dokumenty i akty uchwalane na Sejmie skonfederowanym, została spisana w dwóch egzemplarzach. Jak wyjaśnia Urszula Kacperczyk ich znaczenie jest tak samo ważne. Są tam dwie niewielkie pomyłki, powstałe raczej z pośpiechu. Kacperczyk powiedziała, że tekst Konstytucji był bowiem przepisywany z brulionu przez dwie różne osoby, prawdopodobnie sekretarzy sejmowych, którzy pracowali nad tym całą noc.

Kostytucja była redagowana przez wybitnego publicystę Hugona Kołłątaja, jej język jest więc bardziej literacki niż urzędowy, tekst liczy zaledwie 11 stron - tyle ile rozdziałów, pisany jest odręcznie, pod dokumentem widnieją podpisy marszałków, nie ma podpisu króla Stanisława Augusta.

Oba oryginalne teksty Konstytucji 3 Maja znajdują się w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie przy ulicy Długiej 7. Obejrzeć je może każdy, jednak dotknąć już nie. Oryginały zostały bowiem zmikrofilmowane.

W 1791 roku Konstytucja 3 Maja została przyjęta z dużym zainteresowaniem, o czym świadczą jej liczne wydania oraz ożywiona wówczas publicystyka polityczna. Ustawa rządowa już w roku uchwalenia miała co najmniej 14 wydań, w tym w języku angielskim, francuskim i niemieckim. Publikowała ja także prasa polska i zagraniczna.