Nowe przepisy idą dalej niż konstytucja, która (art. 77) gwarantuje prawo do odszkodowania tylko za niezgodne z prawem działanie władzy.
Procesy o odszkodowania toczą się dzisiaj na podstawie przepisów kodeksu cywilnego i prawa administracyjnego. Jednak możliwość uzyskania odszkodowania jest ograniczona.
Krakowianin Paweł Witkowski pozwał policję o 15,5 tys. zł za to, że mimo wielokrotnych zawiadomień nie dała mu ochrony przed mszczącymi się na nim gangsterami - zniszczyli mu samochód, podpalili mieszkanie, grozili, bili. Sprawa toczy się według starych przepisów, będzie więc musiał udowodnić, że działania policji były niezgodne z prawem. Według nowych wystarczy, że wykaże zaniechanie policji. A to może zrobić, bo policja nie dopełniła wielu czynności.
O odszkodowanie za zaniechanie władzy - a konkretnie sądu - walczy też Maciej Person. Rok temu warszawski sąd wydał wyrok zobowiązujący chłopaka, który uszkodził Personowi samochód, do naprawienia szkody. Chłopak miał być ponadto oddany pod dozór kuratora. Jednak sąd przez rok nie skierował wyroku do wykonania.
W NSA jest skarga miasta stołecznego Warszawy przeciw Sejmowi w związku z wydaniem złego prawa. Chodzi o przepisy dotyczące korzystania z ulgowych przejazdów środkami komunikacji miejskiej, w których nie przewidziano, kto ma do nich dopłacać. Robiło to miasto. Teraz domaga się od Sejmu zwrotu 125 mln zł.
Wszystkie te sprawy - i wiele im podobnych - toczą się według starych przepisów. Część mogłaby być wygrana, gdyby sądy pokusiły się o śmiałą interpretację prawa. Wiadomo jednak, że o odszkodowanie za działania władzy jest trudno, a odszkodowania za straty spowodowane wydaniem złego prawa nikt jeszcze nie uzyskał. Podobnie jak odszkodowania za niewydanie aktu prawnego - np. do ustawy o promocji zatrudnienia nie wydano ponad 30 rozporządzeń, co uniemożliwia m.in. bezrobotnym otrzymanie pieniędzy na założenie własnej firmy.
Jak wynika ze sprawozdań rzecznika praw obywatelskich, niewydawanie - często latami - rozporządzeń przewidzianych w rozmaitych ustawach jest u nas plagą.
Nowe przepisy nie zmieniają zasady - aby dostać odszkodowanie, trzeba wykazać, że poniosło się konkretną materialną szkodę.
Za co teraz odszkodowanie?
Jeśli poniosło się szkodę z powodu:
niezgodnego z prawem działania władzy (tę niezgodność musi orzec sąd); działania zgodnego z prawem, jeśli poszkodowany przez władzę znajduje się w trudnym położeniu, np. jest niezdolny do pracy; decyzji lub wyroku opartych na prawie sprzecznym z konstytucją, umową międzynarodową czy ustawą (niezgodność musi orzec Trybunał Konstytucyjny); niezgodnego z prawem prawomocnego wyroku sądu; przewlekłości postępowania sądowego; niewydania aktu przewidzianego przez prawo (także ustawy, jeśli jej wydanie przewiduje konstytucja).
