Jak działają szczepionki? WHO w prostych słowach wyjaśnia mechanizm

"Szczepienie nie tylko chroni nas samych, ale także chroni tych w naszej społeczności, którzy nie mogą się zaszczepić. Jeśli możesz, zaszczep się" - apeluje Światowa Organizacja Zdrowia. WHO wyjaśnia, na jakiej zasadzie szczepionki uodparniają nasz organizm.

Poniższy tekst został opublikowany w grudniu 2020 r. na oficjalnej stronie Światowej Organizacji Zdrowia. Jego tłumaczenie publikujemy za zgodą WHO.

Zarazki są wszędzie wokół nas, zarówno w naszym środowisku, jak i w naszych ciałach. Gdy dana osoba jest podatna i napotyka szkodliwy organizm [np. bakterię lub wirusa - red.], może to prowadzić do chorób i śmierci.

Organizm ma wiele sposobów obrony przed patogenami (organizmami chorobotwórczymi). Skóra, śluz i rzęski (mikroskopijne włosy, które usuwają zanieczyszczenia z płuc) funkcjonują jako bariery fizyczne, które przede wszystkim zapobiegają przedostawaniu się patogenów do organizmu.

Kiedy patogen infekuje organizm, uruchamiane są jego mechanizmy obronne, zwane układem odpornościowym, patogen jest wtedy atakowany, a następnie niszczony lub pokonywany.

Naturalna reakcja organizmu

Patogen to bakteria, wirus, pasożyt lub grzyb, który może powodować chorobę w organizmie. Każdy patogen składa się z kilku części składowych, zwykle unikalnych dla tego konkretnego patogenu i wywoływanej przez niego choroby.

Element patogenu, który powoduje powstawanie przeciwciał, nazywany jest antygenem. Przeciwciała produkowane w odpowiedzi na antygen patogenu są ważną częścią układu odpornościowego. Można uznać przeciwciała za żołnierzy w systemie obronnym twojego organizmu. Każdy taki "żołnierz" w naszym systemie jest "szkolony", aby rozpoznawać jeden określony antygen. W naszych ciałach mamy tysiące różnych przeciwciał. Kiedy organizm ludzki po raz pierwszy jest wystawiony na działanie antygenu, potrzeba czasu, aby układ odpornościowy zareagował i wyprodukował przeciwciała specyficzne dla tego antygenu.

W międzyczasie dana osoba jest podatna na zachorowanie.

Kiedy zostaną wyprodukowane przeciwciała specyficzne dla antygenu, współpracują one z resztą układu odpornościowego, aby zniszczyć patogen i zatrzymać chorobę. Przeciwciała działające przeciwko jednemu patogenowi na ogół nie chronią przed innym patogenem, z wyjątkiem sytuacji, gdy dwa patogeny są do siebie bardzo podobne, jak kuzyni.

Gdy organizm wytwarza przeciwciała w swojej pierwotnej odpowiedzi na antygen, tworzy również komórki pamięci wytwarzające przeciwciała, które pozostają żywe nawet po pokonaniu patogenu przez przeciwciała. Jeśli organizm jest narażony na ten sam patogen więcej niż raz, odpowiedź przeciwciał jest znacznie szybsza i bardziej skuteczna niż za pierwszym razem, ponieważ komórki pamięci są gotowe do rozpowszechniania przeciwciał przeciwko temu antygenowi.

Oznacza to, że jeśli dana osoba zostanie w przyszłości narażona na niebezpieczny patogen, jej układ odpornościowy będzie w stanie natychmiast zareagować, chroniąc przed chorobą.

Jak pomagają szczepionki

Szczepionki zawierają osłabione lub nieaktywne części określonego organizmu (antygenu), które wyzwalają odpowiedź immunologiczną w ciele. Nowsze szczepionki zawierają instrukcje do produkcji antygenów, a nie sam antygen. Niezależnie od tego, czy szczepionka składa się z samego antygenu, czy z instrukcji pozwalającej na to, by organizm wytworzył antygen, ta osłabiona wersja nie spowoduje choroby u osoby otrzymującej szczepionkę, ale pobudzi jej układ odpornościowy do odpowiedzi. Tak samo, jak stałoby się to przy pierwszej reakcji na rzeczywisty patogen.

Niektóre szczepionki wymagają wielu dawek, podawanych w odstępie tygodni lub miesięcy. Czasami jest to potrzebne, aby umożliwić produkcję długowiecznych przeciwciał i rozwój komórek pamięci. W ten sposób organizm jest trenowany do walki z konkretnym organizmem chorobotwórczym, budując pamięć o patogenach, aby szybko z nim walczyć, jeśli pojawi się w przyszłości.

Odporność zbiorowa

Kiedy ktoś jest zaszczepiony, jest bardzo prawdopodobne, że będzie chroniony przed docelową chorobą. Ale nie każdy może otrzymać szczepionkę. Osoby, u których występują schorzenia osłabiające ich układ odpornościowy (np. nowotwór lub HIV) lub które mają ciężką alergię na niektóre składniki szczepionki, mogą nie być w stanie zaszczepić się niektórymi preparatami. Osoby te mogą być nadal chronione, jeśli mieszkają wśród zaszczepionych. Kiedy szczepi się wiele osób w danej społeczności, patogen ma trudności z krążeniem, ponieważ większość napotkanych ludzi jest odpornych. Zatem im więcej ludzi się szczepi, tym mniej prawdopodobne jest, że osoby, które nie mogą być chronione szczepionkami, są narażone na działanie szkodliwych patogenów. Nazywa się to odpornością zbiorową.

Jest to szczególnie ważne dla osób, które nie tylko nie mogą zostać zaszczepione, ale mogą być podatniejsze na choroby, przeciw którym się szczepimy. Żadna pojedyncza szczepionka nie zapewnia 100 proc. ochrony, a odporność zbiorowa nie zapewnia pełnej ochrony tym, których nie można bezpiecznie zaszczepić. Ale dzięki odporności stadnej ci ostatni będą mieli znacznie większą ochronę.

Szczepienie nie tylko chroni nas samych, ale także tych w naszej społeczności, którzy nie mogą się zaszczepić. Jeśli możesz, zaszczep się.

Na przestrzeni lat ludziom udało się opracować szczepionki przeciwko wielu chorobom zagrażającym życiu, w tym zapaleniu opon mózgowych, tężcowi, odrze i dzikiemu wirusowi polio.

Na początku XX wieku polio było chorobą ogólnoświatową, paraliżującą co roku setki tysięcy ludzi. Do 1950 roku opracowano dwie skuteczne szczepionki przeciwko tej chorobie. Jednak szczepienia w niektórych częściach świata wciąż nie były na tyle powszechne, aby powstrzymać rozprzestrzenianie się polio, szczególnie w Afryce. W latach 80. zjednoczono się w ogólnoświatowej walce, mającej na celu wykorzenienie polio z planety. Przez wiele lat i kilka dekad szczepienia przeciwko polio, z wykorzystaniem rutynowych wizyt i kampanii masowych szczepień, odbywały się na wszystkich kontynentach. Miliony ludzi, głównie dzieci, zostało zaszczepionych i w sierpniu 2020 roku kontynent afrykański uzyskał certyfikat wolnego od dzikiego wirusa polio, dołączając do wszystkich innych części świata z wyjątkiem Pakistanu i Afganistanu, gdzie polio nie zostało jeszcze pokonane.

Przeczytaj też inne teksty na temat szczepionek

Jak działają szczepionki? Co znajduje się w ich składzie? [PYTANIA I ODPOWIEDZI] >>>

Produkcja, bezpieczeństwo i kontrola jakości szczepionek. Jak to przebiega w praktyce? >>>

Jak powstają szczepionki? Czym są stabilizatory i adiuwanty? [NAJWAŻNIEJSZE FAKTY] >>>

Czy szczepionki są bezpieczne? WHO odpowiada na najważniejsze pytania >>>