Ksiądz Ignacy Skorupka - kim był i jak trafił na front?
Ignacy Skorupka urodził się w 1893 r. w Warszawie w rodzinie zbiedniałej, ale patriotycznej szlachty - jego przodkowie brali udział w powstaniu styczniowym. Jego bratem był znany harcmistrz, Kazimierz Skorupka. W 1909 roku wstąpił do Warszawskiego Seminarium Duchownego, by w 1914 wyjechać na studia do Cesarskiej Rzymskokatolickiej Akademii Duchownej w Piotrogrodzie.
Święcenia otrzymał w 1915 roku - dał się poznać jako organizator kółek polonijnych i harcerstwa. W pierwszych latach kapłaństwa posługiwał w parafiach w Rosji i na terytorium współczesnej Ukrainy. Pomagał Polakom w repatriacji do odrodzonej po 11 listopada 1918 r. ojczyzny. Po przybyciu do Polski pracował duszpastersko w Łodzi i Warszawie - znany był jako opiekun harcerstwa i dobry kaznodzieja.
Ksiądz Ignacy Skorupka. Domena publiczna, ze zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie.
Gdy pod Warszawę nadciągały wojska bolszewickie, podjął decyzje o wstąpieniu w szeregi wojska. Pomogła mu w tym interwencja biskupa polowego Stanisława Galla. Przez pierwszy tydzień zajmował się spowiadaniem żołnierzy idących na front. 7 lub 9 sierpnia na własną prośbę został przydzielony do 236. ochotniczego pułku piechoty. Wieczorem 13 sierpnia w towarzystwie pozostałych ochotników ze swojej kompanii, złożonej głównie z harcerzy i młodzieży szkół średnich, ksiądz Skorupka wyruszył na front.
Czapka i Krzyż Virtuti Militari V kl. po ks. Ignacym Skorupce, ze zbiorów Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Gjred / CC BY-SA (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)
Bitwa pod Ossowem
Bitwa pod Ossowem, podczas której ksiądz Skorupka zginął, była jednym z najbardziej zaciekłych epizodów walk o Przedmoście Warszawskie toczących się 13 i 14 sierpnia 1920 r. Ciężkie walki w rejonie wsi trwały aż do ranka 14 sierpnia a niepowstrzymani w swoim pochodzie bolszewicy przerwali polskie linie obrony zajmując Ossów. Aby odrzucić lub choć powstrzymać napierające oddziały Armii Czerwonej przystąpiono do kontrataku, w którym wziął oddział do którego należał Skorupka.
Śmierć księdza Ignacego Skorupki. Jak zginął bohaterski kapelan?
Wiadomo, że ksiądz Ignacy Skorupka poległ podczas polskiego kontrataku na skraju wsi Ossów. Nie do końca znane są jednak okoliczności jego śmierci. Od samego początku silnie kreowano legendę księdza Skorupki, popularyzując wersję według której po załamaniu się kontrataku sił polskich, kapelan miał z krzyżem w ręku poderwać żołnierzy do walki i w trakcie natarcia zostać zabity. Taka bohaterska śmierć dobrze wpisywała się w narrację środowisk narodowych i katolickich, kreujących mit "cudu nad Wisłą".
Obraz artysty malarza Jana Henryka Rosena 'Śmierć księdza Skorupki'. Domena publiczna, ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego.
Tak z kolei przedstawia ostatnie chwile księdza Ignacego Skorupki we wspomnieniach Mieczysław Słowikowski, który dowodził wówczas batalionem ochotniczym w walkach pod Ossowem:
Przy przechodzeniu kompanii przez ogrody i sady wsi, dopadł mnie zdyszany ks. Skorupka, nasz kapelan. (...) ”Poruczniku, pozwólcie mi iść ze sobą. To będzie nasze zwycięstwo.” – powiedział. Spojrzałem na niego. Twarz jego i oczy wyrażały nieziemską ekstazę. Ubrany był w płaszcz koloru ochronnego włożony na sutannę. Odpowiedziałem krótko: „Zgadzam się, niech ksiądz idzie”. Była to ostatnia nasza rozmowa. Na dany znak kompania zaczęła posuwać się naprzód linią tyralierską. Ja z ks. Skorupką znajdowaliśmy się na jej przodzie. (...) Kule świstały nad głowami. Chłopcy mimo woli chylili się do ziemi. (...) Spojrzałem na idącego obok mnie ks. Skorupkę. Szedł wyprostowany (...). Zdawało mi się, że ks. Skorupka, potknął się o bruzdę i upadł na ziemię. Biegnąc naprzód nie oglądnąłem się.
Gdy ucichł bitewny zgiełk, Słowikowski zaczął poszukiwania księdza Skorupki:
Nie spotkawszy nigdzie we wsi kapelana, zaniepokojony rozpytywałem o niego. Niestety nikt nie mógł udzielić wyjaśnień. Przypomniałem sobie moment jego upadku zaraz na samym początku boju. Poszedłem na pole i znalazłem go leżącego na tym miejscu gdzie upadł. Przed nim leżał jakby ścięty nożem wierzch jego czaszki z mózgiem! Obrazu tego nigdy nie zapomnę.
Według innej wersji duchowny został zabity przez kulę karabinową podczas udzielania ostatniego namaszczenia poza pierwszą linią walk. Taką wersję przedstawił związany ze środowiskiem piłsudczyków Władysław Pobóg-Malinowski, twierdząc że ksiądz Ignacy Skorupka zginął "śmiercią bardziej godną kapłana, ugodzony bowiem został zabłąkaną kulą w chwili, gdy w jakichś opłotkach, pochylony nad ciężko rannym żołnierzem, udzielał mu ostatnich pociech religijnych". Jego zgon miał być zauważony dopiero po ustaniu natarcia.
Po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej zbierano liczne świadectwa dotyczące niedawnych walk. W 1923 r. niektóre z nich zostały opublikowane w książce Kazimierza Konarskiego „O uczniu żołnierzu”, zawierającej relacje uczniów, którzy zgłosili się na ochotnika do wojska. Stamtąd pochodzi właśnie poniższa relacja ucznia J. Szmidke o śmierci księdza Ignacego Skorupki:
Parę razy dochodziło do starcia na bagnety. W pierwszym ataku ks. Skorupka jakimś zbiegiem okoliczności znalazł się o parę kroków ode mnie. Widziałem jak, gdy dochodziliśmy, jeden z bolszewików strzelił do księdza i ugodził go kulą w czoło, ten sam również strzelił do mnie, lecz nie trafił, repetował karabin, aby znów strzelić, lecz ja go uprzedziłem i paru pchnięciami bagnetu powaliłem go.
Niezależnie od okoliczności śmierci, ksiądz Ignacy Skorupka stał się symbolem Bitwy Warszawskiej. 17 sierpnia 1920 odbył się w Warszawie jego pogrzeb. Duchowny spoczął na Powązkach odznaczony pośmiertnie Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari. W 2010 odznaczono go również pośmiertnie Orderem Orła Białego.
Obraz Jerzego Kossaka 'Cud nad Wisłą 15 sierpnia 1920' z 1930 r. W bogatej w postaci scenie batalistycznej od razu rzucają się w oczy Matka Boska oraz biegnący z uniesionym krzyżem ksiądz Ignacy Skorupka, który poległ 14 sierpnia 1920 r. pod Ossowem Fot. domena publiczna
Ignacy Skorupka w zbiorowej pamięci
Śmierć księdza Skorupki zainspirowała wielu artystów i stała się bardzo popularnym tematem w malarstwie, ale też filmie. Scenę tę namalował między innymi Jan Henryk Rosen. Dzieło to zamówił Pius XI (Achille Ratti), który, jeszcze jako nuncjusz papieski w Polsce, pozostał w kraju podczas decydujących chwil Bitwy Warszawskiej 1920 roku. Inny obraz Rosena "Polska – Matka świętych, tarcza chrześcijan", na którym znajduje się m.in postać księdza Ignacego Skorupki z krzyżem w ręku, podtrzymywanego przez polskiego żołnierza, można oglądać od 24 lipca do 27 września 2020 r. na Zamku Królewskim w Warszawie. Postać księdza Skorupki została unieśmiertelniona również na ikonicznym obrazie Jerzego Kossaka.
Scena śmierci księdza Skorupki znalazła się też w filmie Jerzego Hoffmana ''1920'' z 2011 r. - duchownego zagrał Łukasz Garlicki. Ciekawszym zabytkiem sztuki filmowej, dowodzącym żywej legendy bohaterskiego księdza w dwudziestoleciu międzywojennym, jest fragment filmu ''Cud nad Wisłą'' z 1921 r.:
