Ig Nobel to nagroda wręczana na Uniwersytecie Harvarda na kilka dni przed "dużymi” nagrodami Nobla. Nagradzane są badania, które - jak to określają organizatorzy - "najpierw wywołują uśmiech, a potem zmuszają do namysłu”. Co roku wybierane są prace i osiągnięcia naukowe, w których kryje się coś ciekawego i zaskakującego. A do tego dodawane są często złośliwe perełki, takie jak tegoroczna nagroda w dziedzinie chemii.
Ceremonia, choć bardzo bogata i fantazyjna, nie przypomina w niczym sztywnego wręczenia zwykłych Nobli. Na scenie pojawiają się dziwne postacie (jak choćby wymalowani na srebrno i dzierżący potężne latarki ludzie-reflektory) ale też prawdziwi nobliści, który mają na tyle poczucia humoru, by uczestniczyć w tym przedstawieniu.
Ig Noble nie mają sztywno ustalonych dziedzin, w których przyznawane są nagrody. Dostosowuje się je co roku do kreatywności naukowców. Tym razem przyznano następujące wyróżnienia:
Nagroda w dziedzinie reprodukcji za szczury w majtkach
Wyróżnienie otrzymał dr Ahmed Shafik z Egiptu, który ubierał szczury w malutkie majtki wykonane z różnych materiałów, sztucznych i naturalnych - wełny, poliestru, bawełny. Następnie obserwował, jak takie stroje wpływają na zachowania seksualne gryzoni. Okazało się, że najmniejszą ochotę na seks mają szczury ubrane w poliester. Wyjaśnienie może być trudne, ale według badacza może mieć to związek z ładunkami elektrostatycznymi wytwarzanymi przez syntetyczny materiał. Otwarte pozostaje pytanie o to, czy u ludzi występuje podobne zjawisko.
Nagroda w dziedzinie chemii za wielkie oszustwo
Nikogo nie zdziwiło, że na wręczeniu nagrody z chemii nie pojawili się laureaci. Przyznano ją bowiem koncernowi Volkswagen, który kreatywnie podszedł do rozwiązania problemu emisji spalin. To nawiązanie do głośnej afery, w której firma tak modyfikowała oprogramowanie samochodów, by podczas testów znacząco obniżały emisję spalin. Czysta złośliwość, choć nader trafna.
Nagroda w dziedzinie fizyki za ogłupiałe ważki
To przykład poważnego i bardzo rzeczowego badania, które - trzeba przyznać - brzmi dość zabawnie. Nagrodę otrzymali badacze, którzy sprawdzili, dlaczego gzy mniej chętnie tną konie o jasnej sierści oraz zajęli się wyjaśnieniem zagadki dotyczącej tajemniczego uwielbienia przez ważki czarnych, gładkich nagrobków. Okazało się, że te owady są szczególnie wrażliwe na poziomo spolaryzowane światło, a biała sierść końska odbija je w mniejszym stopniu, niż ciemna. Natomiast ważki ulegają złudzeniu - gładka powierzchnia wypolerowanego nagrobka odbija światło w podobny sposób, jak powierzchnia wody. Owady zlatują się tam w poszukiwaniu dobrego miejsca na złożenie jajek.
Nagroda w dziedzinie medycyny za drapanie się przed lustrem
Okazuje się, że gdy swędzi nas lewy policzek, to możemy pozbyć się tego męczącego uczucia drapiąc się w policzek prawy. Warunek - musimy stać przed lustrem i obserwować tę czynność. Badacze z Uniwersytetu w Lubece stwierdzili, że lustro ogłupia mózg sprawiając, że mylą mu się strony. Choć drapiemy miejsce, które nie swędzi, to biegnące z oczu sygnały o obserwowanej czynności wystarczą, by wyciszyć uczucie swędzenia.
Nagroda pokojowa za gównoprawdę
To wyjątkowo aktualne badanie zostało przeprowadzone przez naukowców z Uniwersytetu Waterloo w Kanadzie. Napisali oni pracę o wiele mówiącym tytule: "O odbiorze i wykrywaniu pseudogłębokiej gównoprawdy". Przeanalizowali w niej pojawiające się w doniesieniach medialnych informacje, które posługują się pozornie naukowym językiem po to, by udowodnić rzeczoną gównoprawdę, czyli informacje nieprawdziwe lub naciągane. Dotyczy to często doniesień mówiących na temat zdrowia, diet i tym podobnych tematów, gdzie pozornie głębokie stwierdzenia służą zamaskowaniu bezwartościowych treści.
Nagroda z biologii za udawanie kozy i wewnętrzną bestię
W tej dziedzinie nagrodzono dwie osoby. Jedną jest Thomas Thwaites, który sporządził coś na kształt protez zakładanych na ręce i nogi. Mają one oddawać sposób poruszania się kóz. By przekonać się o skuteczności swojej konstrukcji pasjonat spędził trzy dni na stokach Alp biegając z kozami i testując wynalazek.
Drugim nagrodzonym jest Charles Foster nagrodzony za dzielne życie w dziczy w sposób, w jaki żyją borsuki, lisy, sarny i wydry. Celem eksperymentu było połączenie się z "wewnętrzną" bestią. Cokolwiek to może znaczyć.
Nagroda z ekonomii za badanie charakterów skał
Jaki charakter, twoim zdaniem, może mieć gładki jasny kamień? A ciemny i chropowaty? Tak, chodzi o charakter w takim samym znaczeniu, w jakim opisujemy ludzkie charaktery. Troje badaczy zadawało takie dziwne pytania ludziom po to, by dowieść, że stosowane w marketingu narzędzie badawcze o nazwie Brand Personality Five-Factor Model ma wybitnie wątpliwą wartość poznawczą. Przypisywanie markom czy nieożywionym przedmiotom cech ludzkich nie nosi znamion dobrej nauki. Co właśnie udowodnili nagrodzeni.
Nagroda z psychologii za kłamstwa
W jakim wieku najlepiej umiemy kłamać? Holenderscy naukowcy twierdzą, że najskuteczniej robią to ludzie między 18 a 29 rokiem życia. Jednocześnie najchętniej kłamią nastolatki. Badanie samo w sobie budzi wątpliwości, bo badacze próbowali w nim samodzielnie wykrywać, czy obiekty ich badań kłamią, czy nie. A to - jak pokazuje wiele innych eksperymentów - jest bardzo nieskuteczne.
Nagroda w dziedzinie percepcji za patrzenie między nogami
Wiecie, jak ogromny jest Księżyc, gdy wisi nisko nad horyzontem? Wydaje się wtedy gigantyczny. No właśnie - wydaje. Bo w rzeczywistości ma identyczny rozmiar, jak wtedy, gdy jest wysoko na niebie. Wciąż nie potrafimy do końca wyjaśnić tego złudzenia, jest ono jednak niezwykle silne i trudno się go pozbyć.
Sposób na to, by Księżyc wrócił do właściwych rozmiarów znaleźli dwaj Japońscy badacze: Atsuki Higashiyama i Kohei Adachi. Odkryli oni, że wystarczy pochylić się i popatrzeć na tarczę księżycową między własnymi nogami. Dlaczego? Nadal nie wiemy. Ale to działa. Sami sprawdźcie!
