Sejmowa komisja sprawiedliwości w środę wieczorem przyjęła wypracowany w podkomisji projekt nowej ustawy o TK. W tym czasie skupienie większości ludzi było już dużo bliżej meczu Polski z Portugalią niż polityków w Sejmie.
Jednak teraz, gdy piłkarskie emocje opadają, warto przyjrzeć się projektowi, który przyjęła komisja. Zdaniem m.in. Rzecznika Praw Obywatelskich oraz samego TK, wiele z jego przepisów jest szkodliwych i niezgodnych z konstytucją. Ustawa może ostatecznie doprowadzić do paraliżu TK i podporządkowania go sejmowej większości.
Oto najważniejsze zarzuty wobec ustawy, stawiane m.in. przez sam Trybunał:
1. Sprawy będą rozpatrywane w kolejności wpływania wniosków
Utrzymywany jest obowiązek rozpatrywania spraw w kolejności wpływu. Już w poprzedniej ustawie był on szeroko krytykowany jako faktyczne narzędzie paraliżu prac TK. Podobny przepis Trybunał uznał już za niezgodny z konstytucją, negatywnie oceniła go też Komisja Wenecka. Przewidziane są wyjątki m.in. na ustawę o Trybunale, ustawę budżetową i sprawdzanie ustaw przed ich podpisaniem.
Ustawa o TK sejm.gov.pl
Z kolei prezydent uzyskuje specjalnie uprawnienie do omijania tej kolejności i samodzielnego ustalania terminu rozprawy.
2. Możliwość wetowania wyroków przez mniej niż 1/3 sędziów
Ustawa wprowadza mechanizm weta. Jeśli sprzeciw do proponowanego rozstrzygnięcia zgłosi co najmniej czterech sędziów, sprawa jest odraczana na trzy miesiące. Po tym terminie może zostać odroczona na kolejne trzy. To może prowadzić kolejnych opóźnień w pracach Trybunału, a mniej niż 1/3 sędziów jest w stanie zablokować bieg sprawy.
Ustawa o TK sejm.gov.pl
Jeśli uruchomiona zostanie procedura sprzeciwu, do wydania wyroku wymagana jest większością 2/3 składu sędziowskiego. Jeśli ta większość nie udaje się uzyskać, sprawa zostaje umorzona. Taki zapis może być niezgodny z konstytucją, która stwierdza, że „orzeczenia TK zapadają większością głosów”. W wyroku z 9 marca, TK uznał przepis przewidujący wydawanie orzeczeń większością 2/3 głosów za niezgodny z konstytucją.
3. Prezydent i prokurator mogą ustalić, kiedy obrady będą w pełnym składzie
O tym, która sprawa jest rozpatrywana w pełnym składzie, mogą zdecydować m.in. prezydent i Prokurator Generalny. Ustawa nadaje im uprawnienie do składania wiążącego wniosku o uznanie sprawy za szczególnie zawiłą, co skutkuje rozpatrywaniem jej w pełnym składzie. Taki przepis może naruszać niezależność TK od władzy wykonawczej.
Ustawa o TK sejm.gov.pl
4. Nowa ustawa obejmie wszystkie toczące się postępowania
Projekt przewiduje, że ustawa obejmie wszystkie sprawy, które obecnie rozpatrywane przez TK. Oznacza to m.in., że prace nad nimi będą musiały toczyć się w kolejności ich zgłaszania, niezależnie od tego, na jakim etapie jest postępowanie.
Ponadto ustawa nakłada termin jednego roku od jej wejścia w życie na zakończenie wszystkich postępowań dot. pytań prawnych i skarg konstytucyjnych. To może ograniczyć możliwość pracy TK nad nowymi wnioskami, gdyż będzie musiał spieszyć się z dotrzymaniem terminu.
Ustawa o TK sejm.gov.pl
Z kolei wszystkie toczące się postępowania zainicjowane wnioskami zostają zawieszone na sześć miesięcy, ponieważ muszą zostać uzupełnione o nowe wymogi formalne. Dopiero po tym terminie TK może do nich wrócić - zgodnie z kolejnością zgłoszeń. Oznacza to, że na rozpatrzenie niedawnych ustaw o mediach publicznych czy policji trzeba będzie długo poczekać.
5. Zmieniony zostanie sposób wyboru prezesa
Zaproponowany mechanizm wyboru kandydatów na prezesa („co najmniej trzech kandydatów” wybiera ich zgromadzenie ogólne) teoretycznie umożliwia sytuację, że kandydatem jest osoba, która uzyskała jeden głos. Tę osobę prezydent może powołać na prezesa TK.
6. Premier będzie odpowiadać za publikację wyroków
Za publikację wyroków TK nie będzie już odpowiedzialny jego prezes, ale premier. Prezes kieruje wniosek o publikowanie wyroku, a samego aktu dokonuje szef rządu. „Tego typu praktyka jest nie do pogodzenia z konstytucyjnym obowiązkiem publikowania orzeczeń Trybunału” - ocenia TK.
Ustawa o TK sejm.gov.pl
7. Ustawa włączy do obrad trzech sędziów wybranych przez nowy Sejm
Na początku sporu o Trybunał nowy Sejm wybrał pięcioro sędziów TK po tym, jak „stwierdził nieważność” wyboru, dokonanego w poprzedniej kadencji. Później TK wydał wyrok, zgodnie z którym wybór trzech sędziów przez poprzedni Sejm był zgodny z konstytucją, a dwóch - niezgodny. Jednak prezydent Andrzej Duda przyjął przysięgę nie od trzech legalnie wybranych sędziów, a od trzech wskazanych na ich miejsce.
Ustawa o TK sejm.gov.pl
Tymczasem prezes TK Andrzej Rzepliński, korzystając ze swoich prerogatyw, nie dopuszczał tych trzech sędziów do posiedzeń i nie przydzielał im spraw. Ustawa wprost nakazuje prezesowi włączenie ich do składów orzekających.
Rzecznik Praw Obywatelskich: Nie wolno doprowadzić do przyjęcia tej ustawy
- Jest źle? Nie, jest bardzo źle - mówił w Poranku Radia TOK FM Adam Bodnar, Rzecznik Praw Obywatelskich.
- Trybunał jest zawieszony, jeśli chodzi o sprawy istotne - ustrojowe czy fundamentalne dla ochrony jednostki. Co to jest? Ustawa o służbie cywilnej, medialna, nowelizacja KPK, zgoda na podsłuchy, degradacja prokuratorów - wyliczał RPO.
- Nie wolno doprowadzić do przyjęcia tej ustawy! Zawsze trzeba o tym mówić, jak ktoś łamie konstytucję - apeluje Bodnar.
