Stan wyjątkowy. RPO o ograniczeniach dla dziennikarzy. "Obniżenie zaufania obywateli do państwa"

Rzecznik Praw Obywatelskich Marcin Wiącek wyraził wątpliwości w sprawie ograniczeń pracy dziennikarzy w związku z ogłoszeniem stanu wyjątkowego w pasie przy granicy z Białorusią.

Rzecznik Praw Obywatelskich nie dostrzega podstaw prawnych do kwestionowania zasadności stanu wyjątkowego i podkreślił, że o spełnieniu konstytucyjnych przesłanek jego wprowadzenia powinien przede wszystkim rozstrzygnąć Sejm. Zauważył jednocześnie, że rząd jest zobowiązany przedstawić posłom wszelkie niezbędne informacje, aby ich decyzja była oparta na rzetelnych podstawach.

Wiącek o stanie wyjątkowym: Powstaje pytanie, czy ograniczenia są absolutnie niezbędne i adekwatne 

Marcin Wiącek zwrócił uwagę na to, że wprowadzenie stanu wyjątkowego jest co do zasady spójne z decyzjami podjętymi przez władze Republiki Litewskiej i Republiki Łotewskiej. Jednocześnie zaznaczył, że rozwój wydarzeń na granicy polsko-białoruskiej jest niezwykle ważnym problemem, budzącym powszechne zainteresowanie społeczne, a rolą prasy i innych środków społecznego przekazu jest informowanie obywateli o tego typu problemach.

"Stąd też powstaje pytanie, czy ograniczenia zakładające w zasadzie całkowite wyłączenie jawności co do działań polskich służb oraz sytuacji na granicy polsko-białoruskiej są rzeczywiście absolutnie niezbędne i adekwatne do zaistniałej sytuacji" - czytamy w liście RPO do szefa rządu. Pismo przekazano również do wiadomości prezydenta, marszałkini Sejmu, szefa MSWiA oraz ministra obrony narodowej. 

"Wolność pozyskiwania i rozpowszechniania informacji (art. 54 ust. 1 Konstytucji RP) może być przedmiotem nadzwyczajnych ograniczeń w czasie stanu wyjątkowego. [...] Rzecznik dostrzega racje, dla których dziennikarze nie powinni mieć swobodnego wstępu na obszar, na którym wprowadzono stan nadzwyczajny oraz nieograniczonego prawa do relacjonowania zdarzeń na granicy polsko-białoruskiej. Powstaje jednak pytanie, z jakiego powodu prawodawca nie przewidział możliwości objęcia ich 'mechanizmem przepustkowym', umożliwiającym -  np. na podstawie decyzji właściwego komendanta placówki SG [Straży Granicznej - red.] - zauważa Wiącek. 

"Działania podejmowane na obszarach objętych stanem wyjątkowym wiążą się bezpośrednio z podstawowymi prawami człowieka"

Przypomniał, że art. 10 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka przyznaje każdemu wolność otrzymywania informacji bez ingerencji władz publicznych, zaś rolą dziennikarzy w państwie demokratycznym jest informowanie społeczeństwa o sprawach budzących istotne zainteresowanie społeczne. "Sytuacja na granicy polsko-białoruskiej bez wątpienia należy do wskazanej kategorii spraw" - podkreślił Wiącek. Zaznaczył też, że zgodnie z posiadanymi przez niego informacjami taki system przepustkowy funkcjonuje na Litwie.

W liście do premiera RPO wspomniał też o wprowadzonym za pomocą rozporządzenia Rady Ministrów istotnym ograniczeniu  "a wręcz w pewnym zakresie wyłączeniu" - prawa dostępu do informacji publicznej w związku ze stanem wyjątkowym.

"[...] połączenie zakazu przebywania dziennikarzy na terenach objętych stanem wyjątkowym z całkowitym wyłączeniem prawa dostępu do informacji publicznej może - również w warunkach stanu wyjątkowego - budzić wątpliwości z punktu widzenia zasady proporcjonalności. Prowadzi to bowiem do wyłączenia spod wszelkiej w zasadzie społecznej kontroli działań organów publicznych na danym obszarze, co może prowadzić do obniżenia zaufania obywateli do państwa" - wskazuje Wiącek, dodając, że sytuacja budzi jego wątpliwości również z uwagi na fakt, że działania podejmowane obecnie na obszarach objętych stanem wyjątkowym "wiążą się bezpośrednio z podstawowymi prawami człowieka".

Prezydent wprowadził stan wyjątkowy na wniosek Rady Ministrów

W związku ze zwiększoną liczbą migrantów na granicy w czwartek prezydent Andrzej Duda wydał rozporządzenie o wprowadzeniu na 30 dni stanu wyjątkowego w 183 miejscowościach pogranicznych w województwach podlaskim i lubelskim.

Od początku sierpnia Straż Graniczna odnotowała ponad cztery tysiące prób nielegalnego przedostania się z Białorusi do Polski. Zatrzymano prawie 1000 migrantów. W ubiegłym roku w tym samym czasie Straż Graniczna nie interweniowała ani razu.