Miał być "mężczyzną, który dał nam AIDS". Po 30 latach okazało się, że to nieprawda

Gaetan Dugas w latach 80. został zdiagnozowany na chorobę nazywaną wówczas "gejowskim rakiem". Do historii przeszedł jako "pacjent zero". Dopiero po ponad 30 latach okazało się, że wcale nim nie był.

1 grudnia jest obchodzony Światowy Dzień Walki z AIDS. Z tej okazji przypominamy tekst, który przybliża historię tej choroby.

Na początku lat 80. u młodych homoseksualnych mężczyzn zaczęły występować nietypowe objawy chorobowe. Nie było jeszcze wiadomo, że odpowiada za nie wirus, który upośledza odporność, początkowo przyjmowano, że to jakiś rodzaj nowotworu, który dotyka wyłącznie gejów.

Badania nad chorobą prowadziło Centers for Disease Control and Prevention, agencja rządu federalnego Stanów Zjednoczonych wchodząca w skład Departamentu Zdrowia i Opieki Społecznej. Jednym z kilkudziesięciu mężczyzn badanych przez CDC był kanadyjski steward Gaetan Dugas. Mężczyzna był pacjentem wyjątkowym na tle innych, bo prowadził pamiętnik, w którym zapisywał m.in. swoich partnerów i ich adresy. Nie uchylał się też przed współpracą z badaczami.

Więcej informacji znajdziesz na stronie głównej Gazeta.pl

Dlatego CDC to właśnie jego umieściła w centrum diagramu obrazującego połączone ze sobą przypadki. Żaden z pozostałych pacjentów z badanej grupy mężczyzn nie posiadał informacji pozwalających namierzyć osoby potencjalnie zakażone.

Gaetan Dugas Zasoby National Library of Medicine | nlm.nih.gov

Dugas był przez badaczy opisany roboczo jako "pacjent O", od "Outside of California" - "Spoza Kalifornii". Z czasem "O" zamieniło się w zero i narodził się termin, który wskazywał na to, że za rozwój epidemii w Stanach Zjednoczonych odpowiedzialny był jeden człowiek. 

Niesłusznie oskarżony "Kolumb AIDS"

Kanadyjczyk zmarł w 1984 roku w wyniku niewydolności nerek, spowodowanej infekcją związaną z AIDS. Trzy lata później jego nazwisko pojawiło się w głośnej książce Randy'ego Shiltsa "And the Band Played On". 

Książka traktuje przede wszystkim o bezczynności amerykańskich władz wobec epidemii AIDS, ale wydawca zdecydował, by jej promocję oprzeć właśnie na rzekomym "pacjencie zero". Shilts nie oskarżał Dugasa o to, że był odpowiedzialny za rozpoczęcie epidemii, ale opisał go, jako osobę nieodpowiedzialną, wręcz socjopatyczną, która ignorowała zalecenia lekarzy i uprawiała seks bez zabezpieczenia, celowo zakażając swoich partnerów. 

Relację podchwyciły media. Badacze pytani o Dugasa zaprzeczali, jakoby to on przywiózł AIDS do Ameryki, ale było już za późno, by zatrzymać tę tragiczną legendę. "New York Post" grzmiał z okładki, że Dugas to "mężczyzna, który dał nam AIDS" a "National Review" nazwał go "Kolumbem AIDS". 

Wydawca "And the Band Played On" po wielu latach przyznał, że żałuje oskarżenia Dugasa na potrzeby podbicia sprzedaży książki. Autorzy filmu dokumentalnego o stewardzie uważają, że to, jak Shilts opisał Dugasa, wynikało z jego własnej homofobii, choć sam był gejem i nosicielem HIV. Wyoutowany i dumny Dugas w oczach dziennikarza zasłużył na miano rozwiązłego. 

Gaetan Dugas Zasoby National Library of Medicine | nlm.nih.gov

"People" pisał, że jego "dziki popęd seksualny był bodźcem rozpoczynającym epidemię, która odebrała życie jemu i tysiącom innych". "Dla badaczy był brakującym ogniwem, ludzką bombą, której rozwiązłość mogła wywołać epidemię, jakiej sobie nie wyobrażaliśmy". Zdaniem magazynu Dugas miał powiedzieć badaczom, że w ciągu dekady odbył 2500 stosunków z homoseksualnymi mężczyznami w gejowskich barach i saunach, głównie w Nowym Jorku i Kalifornii. "Chociaż zidentyfikowano u niego mięsaki Kaposiego, nigdy w pełni nie przyjął i nie zaakceptował swojej roli jako ważnego roznosiciela wirusa" - pisano.

"Epidemii AIDS nie rozprzestrzenił wirus. Rozprzestrzenił ją jeden mężczyzna. Młody. Egocentryk. Gwiazda gejowskiej elity. Kanadyjski steward Gaetan Dugas, który zakażał nawet 250 mężczyzn rocznie i to po tym, jak amerykańskie władze sanitarne błagały, by przestał" - to z kolei "California Magazine".

Gaetan Dugas Zasoby National Library of Medicine | nlm.nih.gov

Dugas nie był "ojcem" epidemii na terenie USA

"Nowe badania wykazały jednak, że w latach 70. XX wieku Dugas był tylko jedną z tysięcy zakażonych HIV osób. Dowiedziono również, że kluczowe znaczenie w rozprzestrzenianiu się wirusa miał Nowy Jork" - czytamy na łamach serwisu Nauka w Polsce. 

Naukowcy przebadali 2000 próbek krwi zebranych jeszcze w latach 70. w Nowym Jorku i San Francisco podczas badań nad wirusowym zapaleniem wątroby.

Zespół z University of Arizona opracował nową metodę rekonstrukcji kodu genetycznego wirusa HIV pochodzącego z tych próbek. Udało się uzyskać osiem kompletnych kodów genetycznych HIV, dzięki czemu można było stworzyć drzewo genealogiczne wirusa i prześledzić, jak trafił do USA.

Zróżnicowanie genetyczne wirusa sugeruje, że musiał pojawić się w USA około roku 1970 lub 1971, a nie pod koniec lat 70. Z kolei analiza kodu genetycznego HIV obecnego we krwi Dugasa wykluczyła, by wirus ten był "ojcem" epidemii na terenie USA.

Innymi słowy, próbka krwi pobrana od Dugasa w 1983 roku zawierała szczep wirusa, którym mężczyźni zakażali się w Nowym Jorku już około dekady wcześniej.

Skąd HIV wziął się w Stanach Zjednoczonych?

Przyjmuje się, że wirus HIV dotarł do Stanów z Haiti, a tam był już w 1967 roku, swoje źródło mając w Afryce (dzisiejszej Demokratycznej Republice Konga). 

W pracy "The Origin of AIDS" dr Jacques Pépin, specjalista chorób zakaźnych, stawia tezę, że HIV został przeniesiony z Kinszasy na Haiti najprawdopodobniej przez Haitańczyków zatrudnianych przez ONZ do pracy w dawnym belgijskim Kongo po upadku kolonii. Z kolei z Haiti mógł namnożyć się w niesterylnych warunkach prywatnej firmy Hemo-Caribbean, która skupywała od ubogich mieszkańców wyspy osocze i sprzedawała je z zyskiem w USA, przede wszystkim na potrzeby osób chorujących na hemofilię (wielu z nich zmarło w wyniku AIDS).

HIV od lat dotyka miliony osób na całym świecie. W 2021 roku: 38 400 000 osób żyło z HIV; 650 000 osób zmarło z przyczyn związanych z HIV; wykryto 1 500 000 nowych zakażeń HIV; 28 700 000 osób dorosłych żyjących z HIV otrzymywało terapię antyretrowirusową.

* Pierwotnie w tekście podaliśmy, że Dugas odbył 2500 tysięcy stosunków. To oczywista pomyłka, przepraszamy.