3 października o godzinie 11.30 poznamy pierwszych tegorocznych laureatów Nagrody Nobla. Będą to osoby uhonorowane w dziedzinie fizjologii lub medycyny.
Tydzień Noblowski rusza. W poniedziałek medycyna lub fizjologia, a co dalej?
Tradycyjnie ogłoszenie laureatów z medycyny i fizjologii rozpoczyna Tydzień Noblowski. We wtorek poznamy laureata bądź laureatów z fizyki, a w środę - z chemii. W czwartek Akademia Szwedzka ogłosi nazwisko laureata literackiej Nagrody Nobla, a w piątek Norweski Komitet Noblowski poinformuje o przyznaniu Pokojowej Nagrody Nobla. W następnym tygodniu w poniedziałek poznamy laureata lub laureatów tzw. ekonomicznego Nobla. To jedyne wyróżnienie, którego w swoim testamencie nie wymienił fundator nagrody Alfred Nobel, szwedzki przemysłowiec i wynalazca dynamitu. Nagrodę przyznaje Centralny Bank Szwecji.
Nagroda nazywana potocznie "Noblem z medycyny" została opisana w testamencie fundatora jako wyróżnienie z "fizjologii lub medycyny". I tak też jest przyznawana - w jednej z tych dziedzin. Laureata lub laureatów wybiera zgromadzenie profesorów Instytutu Karolinska w Solnie pod Sztokholmem, uniwersytetu medycznego, jednego z największych w Szwecji ośrodków badawczych w dziedzinie nauk biomedycznych.
Pierwszym laureatem Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny został w 1901 roku Niemiec Emil Adolf von Behring za prace nad utworzeniem i zastosowaniem licznych surowic i szczepionek, między innymi przeciwko tężcowi i błonicy. Od tego czasu przyznano w tej dziedzinie 112 Nobli, uhonorowano nią 226 osób, w tym 12 kobiet.
W ubiegłym roku Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny otrzymali David Julius i Ardem Patapoutian za odkrycie receptorów czucia temperatury i dotyku. Wyróżnienie zostało przyznane naukowcom za odkrycia z zakresu fizjologii człowieka, mają one jednak także znaczenie medyczne. Lepsze zrozumienie mechanizmów odpowiedzialnych za ból i czucie pozwala opracować doskonalsze terapie, w tym skuteczniej leczyć przewlekły ból.
Najmłodszym z uhonorowanych w tej dziedzinie był w 1923 roku Frederick Banting, którego wyróżniono za odkrycie insuliny - miał wówczas 32 lata. Z kolei najstarszym został w 1966 roku Peyton Rous - miał 87 lat. Odkrył wirusy indukujące powstawanie guzów. Dwukrotnie uhonorowano małżeństwo - w 1947 roku nagrodę dostali Gerti i Carl Cori, a w 2014 - May-Britt i Edvard Moserowie.
Nagroda Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny nie została dotąd przyznana dziewięć razy. Zgodnie z testamentem Alfreda Nobla, może się tak zdarzyć, gdy zgromadzenie profesorów Instytutu Karolińskiego uzna, że w danym roku nie było osiągnięć naukowych zasługujących na wyróżnienie. Jednak większość takich sytuacji miała miejsce w czasie I i II wojny światowej.
Nagrody Nobla, zgodnie z wolą fundatora, są przyznawane za wybitne osiągnięcia naukowe - w dziedzinie fizjologii lub medycyny, fizyki, chemii, a także literackie oraz pokojowe - za zasługi dla społeczeństw i ludzkości. Fundusz nagród pochodzi z odsetek od majątku Alfreda Nobla, a zarządza nim Fundacja Nobla. Najmłodsze jest wyróżnienie dla ekonomistów, którego nie ustanowił Nobel, tylko ufundował Bank Szwecji w 1968 roku.
Nagrody za osiągnięcia naukowe, zgodnie z wolą fundatora, przyznaje Królewska Szwedzka Akademia Nauk. Noble w dziedzinie fizjologii i medycyny przyznaje Instytut Karolinska. Z kolei zwycięzcę literackiego Nobla wyłania Szwedzka Akademia, a Nagrodę Pokojową - Norweski Komitet Noblowski.
Nazwiska wszystkich laureatów tradycyjnie są ogłaszane w październiku, wręczenie wyróżnień odbywa się 10 grudnia, w rocznicę śmierci fundatora.
Nagroda Nobla. Którzy Polacy są laureatami?
W gronie laureatów Nagrody Nobla mamy siedmioro Polaków, przy czym Maria Skłodowska-Curie dwukrotnie otrzymała to wyróżnienie. Po raz pierwszy - w 1903 roku w dziedzinie fizyki, wraz z mężem Piotrem Curie i Henrim Becquerelem, a po raz drugi - w 1911, tym razem za osiągnięcia w dziedzinie chemii.
W 1983 roku Pokojową Nagrodę Nobla przyznano Lechowi Wałęsie. Najwięcej nagród Nobla Polacy dostali w dziedzinie literatury. W 1905 roku jej laureatem został Henryk Sienkiewicz, w 1924 Władysław Reymont, w 1980 uhonorowano nią Czesława Miłosza, w 1996 Wisławę Szymborską, a w 2019 roku - za rok 2018 - literackiego Nobla otrzymała Olga Tokarczuk.
<<Reklama>> Ebooki i audiobooki Olgi Tokarczuk są dostępne na Publio.pl >>
