Matura 2016, odpowiedzi, język polski

Zadanie 1.2.:

Przykład 1.: Ilustracja przekonania jest przywołana w kilku serdecznych powitaniach między przyjaciółmi, jakie opisane zostały w "Lalce".

Przykład 2.: Drugą ilustracją jest przywołanie i objaśnienie znaczenia dla narracji pamiętnika Rzeckiego, który uosabiał życzliwość wobec bliźnich.

Zadanie 1.3.: Autorzy nie podzielają pesymizmu Rzeckiego. Przypominają po pierwsze to, że zmarły "żyje" w uczynkach, słowach i gestach, którymi obdarował innych, a po drugie - żyje po Horacjańsku, jako autor zachowanego pamiętnika.

Zadanie 1.4.:

- marzenia o odzyskaniu niepodległości przy udziale Bonapartego

- Rzecki marzył o podróży - im dłużej siedział zamknięty w czterech ścianach, tym bardziej chciał wyjechać

Zadanie 1.5.:

Składniowy środek stylistyczny: powtórzenie

Funkcja: Powtórzenie pełni rolę emfazy (podkreślenia) dla wielości przywoływania przyjaźni w "Lalce"

Zadanie 1.6.:

A - 3

B - 4

C - 2

Zadanie 1.7.: Tekst dotyczy koncepcji człowieka w "Lalce" Bolesława Prusa. Autorzy przywołują wiele negatywnych określeń, którymi bohaterowie opisują ludzkość, szczególnie pochylają się nad wizją prezentowaną przez Ignacego Rzeckiego. Jednocześnie stawiają tezę, że odpowiedzią na negatywne obrazy człowieka jest przyjaźń i życzliwość, która także pojawia się na kartach powieści. W ostatnim akapicie dyskutują z pesymizmem starego subiekta, wykazując, że życie ludzkie nie jest bezwartościowe.

Zadanie 2.1.:

Nieprzestrzeganie poprawności zapisu: Internauci posługujący się "pisanym językiem mówionym" rzadko używają wielkich liter, rzadko domykają wypowiedzi właściwym znakiem interpunkcyjnym oraz nie formują akapitów.

Nieprzestrzeganie poprawności stylu: To zjawisko polega głównie na skracaniu wypowiedzi, a nawet poszczególnych słów.

Zadanie 2.2.:

Związek frazeologiczny: "aż samo ciśnie się na usta"

Znaczenie słownikowe: "Samo ciśnie się na usta" = Ktoś ma ochotę wypowiedzieć daną rzecz, powstrzymuje się od wypowiedzi, mimo, że ta pasuje do kontekstu

Funkcja innowacji: funkcja żartobliwa, transformacja frazeologizmu urozmaica tekst

Zadanie 2.3.: W tekście pierwszym widać osobiste zaangażowanie, widoczne w wyrażaniu własnego zdania ("Językoznawcy [...] martwią się niepotrzebnie") oraz w żartobliwym tonie ("aż samo ciśnie się na klawiaturę"), a nawet we wstawieniu graficznego znaku uśmiechu.

Zadanie 2.4.: Językoznawcy martwią się niepotrzebnie, ponieważ tzw. "pisany język mówiony" jest odrębny od tego, co zwykło się uważać za typowy "język pisany". Jeśli zaakceptujemy to, że stanowi od odrębną formę, wtedy widzimy, że język używany w sensie literackim nie ulega zubożeniu.

Zadanie 2.5.: Język używany w internecie stanowi połączenie języka mówionego i pisanego.

Zadanie 3. - TEMAT 1.:

We wstępie powinno znaleźć się 1. omówienie motywu, 2. teza. Przykładowy wstęp mógł wyglądać tak (podkreślone zdanie - teza):

Miłość jest jednym z najbardziej popularnych i najczęściej pojawiających się motywów w literaturze. Już najdawniejsze dzieła literackie poruszają kwestię uczucia nieszczęśliwego, brzemiennego w skutki, czy zgubnego... Choć miłość potrafi być szczęśliwa, to jednak zdecydowanie częściej twórcy wszystkich epok opisywali trudne jej aspekty. Mimo to nie da się jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie "czy warto kochać?": literatura bowiem częściowo udziela nam pozytywnej, częściowo negatywnej odpowiedzi na to pytanie.

Pierwszy akapit odwołać powinien się do danego fragmentu tekstu. W kilku zdaniach można było przybliżyć sens rozmowy Pustelnika i Księdza, skupiając się na aspekcie miłości, stanowiącej temat ich rozmowy. W akapicie tym powinna się znaleźć także informacja na temat romantycznego rozumienia miłości w ogóle: jako uczucia nieracjonalnego, stojącego w opozycji do oświeceniowego sposobu myślenia.

Podsumowanie akapitu (dwa, trzy ostatnie zdania) powinno stanowić odwołanie do tezy. W przypadku tezy powyższej akapit mógł wyglądać następująco:

W podanym fragmencie "Dziadów cz. IV" Adama Mickiewicza, przytoczona zostaje rozmowa Pustelnika z Księdzem. Prowadzą rozmowę na temat miłości, która prowokowana jest przez tajemniczego gościa. Pustelnik opowiada o swoim cierpieniu, które spowodowane zostało nieszczęśliwą miłością. Za każdym razem, gdy tylko wspomina o swojej namiętności, używa wzniosłego języka, pełnego wykrzyknień, metafor i kontrastów. Szczególnie charakterystyczne jest zestawianie piękna i wzniosłości miłosnego uczucia z "torturami", jakie jednocześnie odczuwa nieszczęśliwie zakochany. Ostatecznie jego historia kończy się tragicznie, Pustelnik przyznaje, że miłość zniszczyła mu życie. Jednocześnie jednak można wyczuć, że gardzi on "rzeczami ziemskimi" i że nie wyrzekłby się miłości. Taka postawa, która zakłada, że warto kochać - mimo cierpienia - typowa jest dla epoki romantyzmu. To właśnie wtedy namiętność granicząca z utratą zdrowego rozsądku uznawana była za najwyższą wartość, niezależnie od tego, jakie konsekwencje za sobą niosła.

Drugi akapit powinien dotyczyć innego tekstu kultury, Jeśli miłość opisana w wybranym przez Was tekście była inna niż w "Dziadach cz. IV", należało ją skontrastować poprzez sformułowania "Inaczej...", "W inny sposób", jeśli podobna - porównać. Za każdym razem należy odwoływać się do postawionej tezy. Przykładem może być następujący akapit:

Zupełnie inaczej miłość ukazana jest w "Lalce" Bolesława Prusa. W tej powieści główny bohater, Stanisław Wokulski, dochodzi ostatecznie do wniosku, że nie warto kochać, a jego starania okazały się być w ostatecznym rozrachunku śmieszne i nikomu niepotrzebne. Izabela Łęcka, kobieta, w której zakochany był Wokulski, pochodziła z wyższych sfer. Jednocześnie jej charakter był na tyle nieprzyjemny, a osobowość wyrafinowana, że nie miała ona skrupułów, aby bawić się panem Stanisławem, drwić z niego i wykorzystywać jego miłość. Wokulski zaś, będąc w pewnym sensie "skrzyżowaniem" romantyka z pozytywistą kochał tak, jak czynili to bohaterowie z poprzedniej epoki. Izabeli był gotowy oddać wszystko i bardzo cierpiał, gdy odczuł, że nie znaczy dla niej nic. W przeciwieństwie do "Dziadów cz. IV", wnioski zawarte w "Lalce" są bardziej pesymistyczne: miłość nie jest warta takiego cierpienia, jakiego doznał Wokulski. Gdyby nie Izabela, byłby on wziętym przyrodnikiem, o czym zawsze marzył. Miłość w jego przypadku zniszczyła mu życie.

Kolejny akapit zbudowany byłby analogicznie do poprzedniego. Wątek miłości przynoszącej cierpienie występuje w:

- "Romeo i Julii" Williama Szekspira

- poezji Morsztyna, Naborowskiego, Sępa-Szarzyńskiego

- "Kordianie" Juliusza Słowackiego

- "Nie-boskiej komedii" Zygmunta Kraińskiego

- "Chłopach" Reymonta

- "Granicy" Nałkowskiej i wielu, wielu innych...

W zakończeniu powinno się znaleźć podsumowanie rozważań, można też przywołać własne zdanie lub odwołać się do współczesnej kultury, na przykład:

Jak widać na powyższych przykładach, niekiedy warto cierpieć dla miłości, czasem zaś jest to cierpienie zbędne. W dzisiejszych czasach zbyt często jednak - w przeciwieństwie do sytuacji z wielu dzieł literackich - ludzie nie podejmują ryzyka i do tego stopnia boją się cierpieć, że nie ryzykują miłości, gdy ta może okazać się nieszczęśliwa. W tym kontekście każda ze wspomnianych książek może być wskazówką, którą każdy z nas odczytać może po swojemu.

Zadanie 3. - TEMAT 2.:

Co powinno znaleźć się w analizie:

1. Teza interpretacyjna (zasugerowanie, co jest głównym tematem wiersza)

2. Określenie podmiotu lirycznego (liryka pośrednia/bezpośrednia) i odbiorcy (czy jest konkretny, czy niekonkretny, czy w ogóle go nie ma)

3. Szczegółowe przybliżenie treści w kontekście tezy, inaczej - argumenty do tezy wyczytane z treści wiersza

4. Opis języka poetyckiego używanego przez Autora, nazwanie środków artystycznych, nastroju

5* Wartość dodatkowa: porównanie wiersza "Dałem słowo" do innych tekstów Zbigniewa Herberta, wskazanie podobieństw itd.

Przykładowa analiza mogłaby wyglądać następująco:

Wiersz Zbigniewa Herberta "Dałem słowo" jest poetyckim wyrażeniem myśli, że "warto być człowiekiem wiarygodnym". Znana wszystkim zasada jest jednak przewrotna, bowiem w swoim liryku poeta sugeruje, iż nie tylko nie jest łatwo dotrzymywać obietnic, ale także człowiek będzie tego żałował. A jednak, jak poucza nas wiersz: mimo wszystko warto podchodzić z powagą do własnych słów.

"Dałem słowo" to przykład liryki bezpośredniej. Podmiot liryczny w pierwszej osobie snuje rozważania na temat rzetelności i odpowiedzialności za własne zobowiązania. Nie zwraca się do żadnego konkretnego odbiory, prowadzi raczej monolog, w którym - w kontekście głównego tematu wiersza - przywołuje swoją przeszłość, dawne refleksje, a wreszcie formułuje niejednoznaczny, ale czytelny wniosek.

W pierwszych trzech strofach podmiot liryczny wspomina młodość, w której wszystko korciło go i dawało mu znaki świadczące o tym, że nie warto być człowiekiem o - posługując się nomenklaturą Herbertowską związaną z innym jego wierszem, "Przesłanie Pana Cogito - "postawie wyprostowanej". Podmiot sugeruje, że miał możliwość wstrzymania się od decyzji, co jest dobre a co złe, nie musiał się deklarować jako człowiek odpowiedzialny za to, co mówi ("mogłem śmiało powiedzieć [...] / dam słowo po maturze"). Wiedział, że nikt nie miałby mu tego za złe, że wątpliwości etyczne zrzucone zostałyby na karb jego młodości. W strofie czwartej następuje przełom: kończą się rozważania o niekonkretnej przeszłości, pojawia się natomiast przywołanie momentu, w którym nastąpiła konieczność wyboru. Nie wiadomo, co spowodowało nagłą potrzebę etycznego opowiedzenia się, jednak wiadomo, że było to doświadczenie traumatyczne: "w oślepiającym teraz / trzeba było wybierać". Być może odnosi się to do wojny, być może do czasów powojennych, kiedy poeci i pisarze musieli zdecydować się na liczne moralne ustępstwa w obliczu nowych zagrożeń. Ostatnie strofy są podsumowaniem i wnioskiem jednocześnie. Podmiot liryczny przywołuje chwile zwątpienia w słuszność swoich działań, aby po chwili ("trwa to krótko") utwierdzić się w przekonaniu, że jednak wybrał ścieżkę trudną, ale wybrał ją zgodnie ze swoimi przekonaniami. Jego decyzja o tym, jaką przyjąć postawę jest przy tym ostateczna, niezależnie od tego, co się dzieje na świecie (jakie "mijają krajobrazy"), trzeba być konsekwentnym, choć słowo jest "pętlą na szyi".

Wiersz "Dałem słowo" jest typową dla Herberta liryką moralizatorską. Choć nic nie jest stwierdzone w nim wprost, wiemy, jakie przesłanie ma dla nas podmiot liryczny. Choć "dane słowo" grzęźnie w gardle, wątpliwości co do tego, że trzeba być człowiekiem wiarygodnym, nie należy mieć. Jest to także liryka konfesyjna: podmiot opisuje własne doświadczenia i własne postępowanie poddaje potencjalnemu osądowi.

Język wiersza jest dość oszczędny. Proste, krótkie i celne zdania przetykane są co jakiś czas metaforami ("czas eksplodował", "skrzypi oś świata", "kolorowe obręcze czasu") lub grą słowną ("słowo daję / chętnie bym / cofnął dane słowo"). Nie występują jednak w wierszu wybujałe porównania, hiperbolizacja czy wzniosły język. Nastrój liryku jest refleksyjny. Wnioskowi zaś nie towarzyszą oskarżenia tych, którzy "słowa nie dają", a więc nie decydują się na konsekwentne trwanie w postawie wyprostowanej.

"Dałem słowo" to jeden z wielu przykładów liryki współczesnej traktujący o konieczności trwania w postawie etycznej. W podobnym tonie przemawiał często w innych tekstach sam Herbert (wspomniane "Przesłanie Pana Cogito", "Dlaczego klasycy" itd.), Czesław Miłosz ("Który skrzywdziłeś") czy Tadeusz Różewicz ("Słowa"). W czasach współczesnych często brak ludziom moralnych wskazówek, często uważają oni, że każdy ma prawo do własnej definicji etyki i moralności. Herbert pokazuje jednak, że choć trwanie przy pewnych wartościach nie jest łatwe, to jednak warto temu wyzwaniu sprostać.