Matura ustna 2015 z języka polskiego - przykładowe zadania i rozwiązania (teksty ikoniczne - część trzecia)

Zadanie 3.11.
Przykładowa realizacja (1)

Wstęp
Sztuka powinna wypowiadać się tak, aby kształtować coraz lepszego moralnie człowieka. Stąd bardzo ważną kwestią są stawiane jej zadania dydaktyczne. Sztuka ma zmieniać świat, stawiać mu trudne nieraz pytania, diagnozować rzeczywistość.

Teza
Deformacja rzeczywistości może służyć ukazaniu jej mankamentów, przez co pełni zadania dydaktyczne.

Uzasadnienie
1. Obraz Bronisława Wojciecha Linkego Autobus:
- nierzeczywistość otwartej przestrzeni autobusu
- symboliczne zdjęcie ściany i dachu ? dostanie się do wnętrza pędzącej rzeczywistości, próba przedstawienia społeczeństwa jako spojonego jednym celem konglomeratu
- żywe barwy autobusu (symbolu systemu, społeczeństwa, ram kultury) zestawione z bladością (trupią bladością) pojedynczych twarzy
- interpretacja zbioru pasażerów: są to postaci żyjące (kolorowe ubrania) i ich demony, upiory, koszmary z przeszłości (postaci efemeryczne)
- stąd wniosek, że człowiek jest sumą swoich historii, zostaje niejednokrotnie wpisany w kontekst, który nie jest jego wyborem (rzeczywistość autobusu).

2. Miron Białoszewski Ja stróż latarnik nadaję z mrówkowca:
- doświadczenie biograficzne Białoszewskiego ? przeprowadzka do wieżowca
- poczucie wyobcowania ze społeczności blokowej
- apel do czytelnika o stworzenie relacji nie zbiorowych, ale personalnych, (?ale nie omińmy?) mimo nieuniknionego upływu życia (?Mińmy?)
- artysta jako osoba, która dostrzega nienormalność życia w świecie, w którym wszystko dzieje się w rzeczywistości jakby na scenie ? wobec innych ludzi (inne wiersze dotyczące mieszkania w bloku)
- Białoszewski sprzeciwiający się niemal siłowemu umieszczeniu go w sytuacji podobnej do pasażerów na obrazie Linkego
- deformacja obrazu mrówkowca służy wyolbrzymieniu tych jego cech, które dehumanizują mieszkańców, upodobniając i ich do owadów.

3. Marcin Świetlicki McDonald's:
- uprzedmiotowienie jednostki
- kultura masowa oddziałująca na życie człowieka poprzez wpisanie go w kontekst nieestetycznej codzienności (?Czasami bywam hamburgerem?)
- podobna do obrazu Linkego wiwisekcja życia ? ukazanie elementów konstruujących życie (przekrój)
- deformacja w celu zmetaforyzowanego pokazania zranień, jakie odnosi współczesny poeta, człowiek wpisany w popkulturę.

Podsumowanie
Współczesna cywilizacja często uprzedmiotawia człowieka. Sztuka ma się temu sprzeciwiać, będąc głosem w obronie indywidualności i niezależności jednostki.

Zadanie 3.11.
Przykładowa realizacja (2)

Wstęp
Deformacja to jeden ze środków artystycznego wyrazu służący do podkreślenia
ukrytych cech tego, co widzialne.

Teza
Wyolbrzymienie pewnych cech, zmiana naturalnych proporcji, pozwala na odkrycie prawdy o
analizowanych elementach rzeczywistości.

Uzasadnienie
1. Bronisław Wojciech Linke Autobus:
- odsłonięcie przestrzeni autobusu pozwala na wgląd w obręb zamkniętych społeczności
- metafora autobusu (przewożący ludzi, przemieszczający się w czasie i przestrzeni) ma wyrazić stałą zmienność ludzkiego losu
- podróż jaką jest życie przeżywamy w towarzystwie innych ludzi
- tego towarzystwa sobie nie wybieramy
- towarzyszą nam także ?duchy przodków? ? w sensie negatywnym i pozytywnym (postaci trupioblade na obrazie).

2. Witold Gombrowicz Ferdydurke:
- deformacja stosunków społecznych w domu Młodziaków ? krytyka pozornego liberalizmu obyczajowego
- brak konwenansów staje się nowym konwenansem
- niestosowność w zachowaniu, gdy osoby dojrzałe przekraczają normy społeczne, prowadzi do sytuacji groteskowych
- komizm sielanki za wszelką cenę widać również w przypadku majątku Hurleckich
- życie ziemiańskie poddane zabiegom deformacji (sytuacja z parobkiem) pokazuje inną (groteskową) możliwość realizacji motywu dworku szlacheckiego ? centrum polszczyzny (Soplicowo, Nawłoć).

3. Bolesław Leśmian Garbus:
- deformacja rozumiana jako kalectwo jest punktem wyjścia sytuacji lirycznej
- garb powszechnie jest uważany za metaforę kalectwa i ciężaru, u Leśmiana zaś jest on atrybutem mającym wartość dodatnią
- bohater liryczny wiersza ? wielbłąd ? zawdzięcza swoją egzystencję paradoksalnie właśnie garbowi
- garb przeżywa swojego ?nosiciela?, gdyż, jak się okazuje, to co nas niszczy, jest nam zawadą, przeżywa naszą egzystencję, dodatkowo karmiąc nasze życie, zapewniając tej egzystencji sens
- to motyw umocowany w kulturze, która kazała w trudach sięgać doskonałości
- ostatecznie ten, który garb nosił, nazwany zostaje ?leniem? ? jest niedoceniony nawet po śmierci.

Podsumowanie
Wprowadzenie groteskowej deformacji rzeczywistości, odwrócenie porządku (często także logicznego), pozwala zobaczyć ?drugą stronę? rzeczy. Świat rządzi się pozorami i dopiero jego otwarcie, pokazanie jego wnętrza, doprowadzenie pewnych sytuacji do absurdalnej skrajności, ujawnia prawdę o życiu i nas samych.

Zadanie 3.12.
Wymagania ogólne i szczegółowe

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:
1.1) odczytuje sens całego tekstu [...]
1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarówno jawne, jak i ukryte.

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:
1.2) określa problematykę utworu
2.1) uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: [...] sztuki plastyczne (gimnazjum)
2.4) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera [...]
2.5) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzega cechy wspólne i różne)
3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (np. słowa ? klucze, wyznaczniki kompozycji)
3.2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne)
3.4) odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu
4.2) omawia na podstawie poznanych dzieł literackich [...] podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne [...] (gimnazjum)
4.2) dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości [...] uniwersalne.

III. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:
1.1) tworzy spójne wypowiedzi ustne [...] opis dzieł sztuki [...] (gimnazjum)
1.1) tworzy dłuższy tekst [...] mówiony [...] zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasady spójności znaczeniowej i logicznej
1.2) przygotowuje wypowiedź (wybiera [...] odpowiedni układ kompozycyjny, analizuje temat, wybiera formę kompozycyjną, sporządza plan wypowiedzi, dobiera właściwe słownictwo)
1.3) tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki i
retoryki (stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje selekcji pod względem użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie)
1.4) publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, dbając o dźwiękową wyrazistość przekazu (w tym także tempo mowy i donośność głosu)
2.11) operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i
koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: rozwój psychiczny, moralny człowieka [...] (gimnazjum).

Pojęcia i terminy
- portret
- motyw lustra
- odbicie
- reprodukcja
- poznanie

Komentarz do zadania
Polecenie wymaga zajęcia stanowiska wobec problemu granic samopoznania - w postaci
tezy twierdzącej, przeczącej lub ambiwalentnej - i sformułowania wypowiedzi argumentacyjnej. Zdający powinien w sposób ukierunkowany, w zależności od przyjętego stanowiska, zinterpretować obraz Magritte'a oraz poszerzyć omówienia zagadnienia poprzez odwołania do co najmniej dwóch utworów literackich.

Zadanie 3.12.
Przykładowa realizacja (1)

Wstęp
Od czasów starożytnych jednym z istotnych tematów podejmowanych w sztuce była próba rozpoznania kondycji człowieka, a w szczególności siebie samego. Nie przez przypadek w Delfach, nad siedzibą Pytii widniał napis: ?Poznaj samego siebie?. To dążenie w człowieku pozostało po dziś dzień.

Teza
Człowiek nie jest w stanie do końca poznać samego siebie ? odkrywa swoje możliwości i ograniczenia tylko w sytuacjach, w których stawia go życie.

Argumentacja
- Obraz Magritte'a to surrealistyczne odbicie lustrzane ? wizja z pogranicza jawy i snu, burząca porządek rzeczywistości. Mężczyzna przedstawiony na obrazie przegląda się w lustrze, ale ? tak jak obserwator patrzący na obraz ? może zobaczyć tylko tył swojej postaci, nie widzi twarzy, która zwykle najpełniej wyraża uczucia i nastrój, na której zapisują się doświadczenia życiowe. Co człowiek z obrazu wie na swój temat, jeśli nie może spojrzeć sobie w oczy?
Introspekcja natomiast pokazuje naszą drugą stronę, często tę, której inni nie widzą, którą celowo kryjemy przed wzrokiem ludzi.

- Człowiek dokonuje wielu oglądów siebie samego. Takie opisanie życia, jego podsumowanie często towarzyszy tworzeniu literatury wyznania. Najdobitniejszym przykładem w literaturze światowej szczerej spowiedzi, która ma prowadzić do rozpoznania własnej kondycji ludzkiej są Wyznania św. Augustyna. Pokazuje on nam, że nikt nie jest w stanie do końca przeniknąć swoich słabości. Dlatego jest w nas niepokój, który nas paraliżuje, odbiera nam jasność myślenia i spokój. ?Niespokojne jest serce nasze, dopóki nie spocznie w Panu?, pisze św. Augustyn wskazując, że jedynym lustrem, w którym
możemy się widzieć ze wszystkich stron jest Bóg.

- ?Tyle wiemy o sobie, ile nas sprawdzono?, pisze Wisława Szymborska w Minucie ciszy po Ludwice Wawrzyńskiej. Wiersz poświęcony nauczycielce, która za cenę swojego życia bez wahania wyniosła z płonącego domu czwórkę dzieci, staje się pretekstem do refleksji na
temat tajemnicy człowieka. Czy potrafilibyśmy dla innych, może nawet nieznanych sobie osób, zrezygnować ze swojego życia, ze wszystkich planów i marzeń? Poetka stawia to pytanie sobie i czytelnikowi. ?Nikt mnie dotychczas nie wzywał na pomoc? mówi z przekonaniem, że dopiero wtedy, kiedy los nas sprawdza, poznajemy prawdę o sobie i swoim ?nie znanym sercu?. Nie znamy granic swojego poświęcenia.
Nasze odbicia są jedynie obrazami przeszłości, pokazując nas, jak na obrazie Magritte?a, z tyłu. Znaczący jest także tytuł obrazu. Wskazuje on na niepowtarzalność i wyjątkowość każdego życia ludzkiego.

Podsumowanie
Człowiek bezpośrednio poznaje się w życiu. Można to porównać do pogoni za własnym odbiciem, nieustannym sprawdzaniem własnej wartości.

Zadanie 3.12.
Przykładowa realizacja (2)

Wstęp
Każdy człowiek w wymiarze duchowym jest inny, co jednak nie wyklucza możliwości poznania samego siebie, bowiem każdy może świadomie wybierać budujące go wartości, którym będzie wierny w ciągu całego życia.

Teza
Człowiek może do końca poznać samego siebie, jeśli tylko opiera się na jasno sprecyzowanej i niezmiennej hierarchii wartości.

Rozwinięcie
1. Lustro na obrazie Magritte?a nie pokazuje nam twarzy stojącego przed nim człowieka. Aby poznać siebie i być siebie pewnym, człowiek nie musi budować obrazu swoje j osoby na podstawie tego, jak jest widziany przez innych. Obraz ten budowany jest wewnątrz z
elementów, na które składają się: przekonania, ideały i poczucie własnej wartości niezależne od otoczenia. Mężczyzna przed lustrem jest wyprostowany i bez obaw patrzy w taflę, która nie pokazuje jego twarzy.

2. Postacią, która ani na chwilę nie zwątpiła w siebie i najważniejsze dla siebie wartości jest biblijny Hiob. Wystawiany na próbę przez szatana, pozbawiony majątku i rodziny, a wreszcie dotknięty trądem, ani na chwilę nie traci wiary i ufności w sprawiedliwość Boga. Historia kończy się zwycięstwem Hioba, który odzyskuje wszystko w dwójnasób.

3. Postacią, która nie ogląda się na innych jest Lord Jim z powieści Josepha Conrada. Wychowany przez ojca w przekonaniu, że należy kierować się takimi wartościami, jak wierność sobie, stałość przekonań, honor i prawość, przezwycięża chwile słabości i nie tylko żyje zgodnie ze swoimi ideałami, ale też poświęca dla nich życie.

Podsumowanie
Obraz Magritte'a może sugerować, że nie musimy człowieka postrzegać tylko przez pryzmat jego odmienności fizycznej. Twarzą człowieka jest bowiem jego duchowość, światopogląd, idee, którym jest wierny.

Zadanie 3.13.
Wymagania ogólne i szczegółowe

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:
1.1) odczytuje sens całego tekstu [...]
1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarówno jawne, jak i ukryte.

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:
1.2) określa problematykę utworu
2.1) uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących
rodzajów sztuki: [...] sztuki plastyczne (gimnazjum)
2.5) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzega cechy wspólne i różne)
3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (np. słowa ? klucze, wyznaczniki kompozycji)
3.2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne)
3.3) porównuje funkcjonowanie tych samych motywów w różnych utworach literackich
3.4) odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu
4.2) dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości [...] uniwersalne.

III. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:
1.1) tworzy spójne wypowiedzi ustne [...] opis dzieł sztuki [...] (gimnazjum)
1.1) tworzy dłuższy tekst [...] mówiony [...] zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasady spójności znaczeniowej i logicznej
1.2) przygotowuje wypowiedź (wybiera [...] odpowiedni układ kompozycyjny, analizuje temat, wybiera formę kompozycyjną, sporządza plan wypowiedzi, dobiera właściwe słownictwo)
1.3) tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki i
retoryki (stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje selekcji pod względem użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie)
1.4) publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, dbając o dźwiękową wyrazistość przekazu (w tym także tempo mowy i donośność głosu)
2.11) operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych [...] koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: rozwój psychiczny, moralny człowieka, kultura.

Pojęcia i terminy
- biblioteka
- księga
- mądrość
- źródła kultury

Komentarz do zadania
Zdający powinien omówić obraz Buchholza, odczytując symboliczne znaczenie
przedstawionych na nim elementów: latarni zbudowanej z lampy ustawionej na wieży z
książek, stołu, bezkresnej przestrzeni i szybującego ptaka. Zagadnienie roli książek w życiu
człowieka należy poszerzyć poprzez odwołania do co najmniej dwóch utworów literackich.

Zadanie 3.13.
Przykładowa realizacja (1)

Wstęp
Książka ma zasadniczy wpływ na kształtowanie kultury, dzięki której życie człowieka ma pełniejszy wymiar, jest bardziej ludzkie.

Teza
Książka jest światłem człowieka.

Rozwinięcie
1. Obraz Quinta Buchholza - Latarnia z książek
- bezpośrednia metafora ? znak latarni, której podstawa zbudowana jest z książek
- szczyt latarni to zapalona lampa, która oświetla pustą przestrzeń
- drugi plan obrazu to lecący ptak ? symboliczne ukazanie wysyłania wiedzy w świat
- całość oparta jest na stole ? podstawowym sprzęcie domowym (tworzącym dom)
- sprzężenie dwóch znaków ikonicznych ? stołu i książek.

2. Nowela Henryka Sienkiewicza Latarnik:
- postać Skawińskiego jako symbol Polaka na emigracji
- kształtowanie polskości poprzez lekturę Pana Tadeusza
- poemat Mickiewicza jako emigracyjny ekwiwalent ojczyzny
- wpływ książki na decyzje życiowe bohatera.

3. Wiersz Czesława Miłosza O książce
- historia zapisana w tekstach kultury
- wielcy twórcy literatury (Norwid, Hafiz, Conrad) jako przykłady ?rozświetlania? życia człowieka
- książka, jako wartość przenosząca tradycję
- książka jako rzeczywistość ponad ograniczeniami (czasowymi, przestrzennymi, rozgraniczeniami światopoglądowymi i kulturowymi).

Podsumowanie
Książki to zbiór doświadczeń ? estetycznych, etycznych, egzystencjalnych, naukowych. Pozwalają one na bardziej świadome i mądre przeżywanie rzeczywistości. Światło emanujące z ksiąg to symbolicznie wyrażona zapisana w nich mądrość.

Zadanie 3.13.
Przykładowa realizacja (2)

Teza
Książki pomagają żyć.

Argumenty
1. Obraz Quinta Buchholza Latarnia z książek:
- książki ułożone na stole jako obraz tego, co tworzy dom ? miejsce bezpiecznego azylu
- lampa wieńczy wieżę z książek ? książki jako podstawa światła, oświecenia, mądrości
- książki, stół i lampa ? trzy elementy symboliczne, które wyruszają z człowiekiem w podróż życia.

2. Lektury bohaterów tekstów literackich, jako ważne elementy organizujące ich życie wewnętrzne:
- Kordian czytający Hamleta i Króla Leara
- Skawiński czytający Pana Tadeusza
- Gustaw czytający Nową Heloizę
- Wokulski czytający Mickiewicza i opisy podróży.

3. Kultura europejska jako kultura księgi:
- Biblia jako podstawa cywilizacji śródziemnomorskiej
- Księga jako przedmiot szczególnej czci w krajach cywilizowanych
- funkcje terapeutyczne lektury
- koncepcja świata jako biblioteki (Eco, Borges).

Podsumowanie
Książka jest fundamentem cywilizacji. Zawarta w niej mądrość przekazuje podstawy
kulturowe. Dzięki cywilizacji książki ludzkość udoskonala się, nie zapominając o swoich korzeniach.

Zadanie 3.14.
Wymagania ogólne i szczegółowe

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:
1.1) odczytuje sens całego tekstu [...]
1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarówno jawne, jak i ukryte.

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:
1.2) określa problematykę utworu
2.5) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzega cechy wspólne i różne)
2.11) uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: [...] sztuki plastyczne (gimnazjum)
3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (np. słowa ? klucze, wyznaczniki kompozycji)
3.2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne)
3.3) porównuje funkcjonowanie tych samych motywów w różnych utworach literackich
3.4) odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu
4.2) omawia na podstawie poznanych dzieł literackich [...] podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. śmierć, cierpienie, poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość [...] (gimnazjum)
4.2) dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne.

III. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:
1.1) tworzy spójne wypowiedzi ustne [...] opis dzieł sztuki [...] (gimnazjum)
1.1) tworzy dłuższy tekst [...] mówiony [...] zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasady spójności znaczeniowej i logicznej
1.2) przygotowuje wypowiedź (wybiera [...] odpowiedni układ kompozycyjny, analizuje temat, wybiera formę kompozycyjną, sporządza plan wypowiedzi, dobiera właściwe słownictwo)
1.3) tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki i
retoryki (stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje selekcji pod względem użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie)
1.4) publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, dbając o dźwiękową wyrazistość przekazu (w tym także tempo mowy i donośność głosu).

Pojęcia i terminy
- samotność
- kontemplacja
- psychologia postaci

Komentarz do zadania
Zadanie wymaga sformułowania przez ucznia odpowiedzi na pytanie zawarte w
poleceniu: czym może być dla człowieka samotność. Możliwe jest wskazanie w wypowiedzi różnych aspektów tego stanu dotyczących przyczyn lub skutków samotności (samotność jako szansa, samotność jako konsekwencja indywidualizmu, samotność jako źródło cierpienia etc.) lub tylko jednego aspektu. Zagadnienie należy rozwinąć poprzez odwołanie
do co najmniej dwóch trafnie dobranych utworów literackich.

Zadanie 3.14.
Przykładowa realizacja (1)

Wstęp
Samotność ? stan nietypowy dla człowieka żyjącego zwykle we wspólnocie ? może traktowana jako droga ascezy. Jest wtedy doświadczeniem wzbogacającym człowieka.

Teza
Samotność jest świadomie i dobrowolnie wybranym stanem, poświęceniem dla wyższych celów.

Rozwinięcie
Konstanty Laszczka Opuszczony:
- rzeźba przedstawia harmonijnie zbudowana postać młodzieńca siedzącego w charakterystycznej pozie
- ułożenie postaci może symbolizować wewnętrzną jedność, przylgnięcie do siebie samego
- nagość młodzieńca ukazuje otwartość jego postawy: nie przybiera on żadnych kostiumów, nie ma przed nami nic do ukrycia
- jego mina nie ukazuje cierpienia, raczej wewnętrzny spokój
- skrzyżowane na piersiach ręce są znakiem zgody na przeznaczony mu stan
- młodzieniec zdaje się mieć kontakt z absolutem, czego znakiem są zamknięte oczy ? postać jest pogrążona we śnie, który symbolizuje odejście w krainę absolutu.

Bolesław Prus Lalka:
- w powieści Prusa postacią samotną z wyboru jest Ignacy Rzecki
- stary subiekt oddaje swoje życie w imię wartości wyższych ? najpierw walczy w Wiośnie Ludów, później niestrudzenie pracuje dla Stanisława Wokulskiego
- sensem jego życia jest życie dla innych
- mimo wyraźnej sympatii do pani Stawskiej nie pozwala sobie na afekty właśnie w imię wyższego dobra, które nakazuje mu pozostać samotnym.

Stefan Żeromski Ludzie bezdomni:
- Tomasz Judym wie, że tylko w samotności jest w stanie służyć dobru społecznemu
- odrzuca miłość Joanny Podborskiej w imię naprawy świata
- nie chce, aby cokolwiek stało mu się bliskie, zanim z życia ludzi nie zniknie bezdomność, głód, nędza i cierpienie.

Podsumowanie
Samotność w utworach literackich przedstawiana jest jako stan, który prowadzi do doskonałości, jest jej nieodzownym warunkiem. Człowiek przez samotność udoskonala samego siebie, może poświęcić się realizacji wyższych celów.

Zadanie 3.14.
Przykładowa realizacja (2)

Wstęp
Samotność to cierpienie dotykające duszę. Jedną z największych mąk, jakich doświadcza człowiek, jest właśnie opuszczenie. Tę tragiczną wymowę samotności słyszymy w ustach umierającego na krzyżu Jezusa: ?Boże mój, Boże mój, czemuś mnie opuścił?. Jesteśmy samotni w obliczu śmierci, często także w obliczu życia.

Teza
Niekiedy człowiek zostaje skazany na samotność, która jest dla niego źródłem cierpienia.

Rozwinięcie
Konstanty Laszczka Opuszczony:
- samotność przedstawionego młodzieńca ukazanego w bezruchu jako powód przygnębienia, rezygnacji z aktywności
- wskazują na tę rezygnację skrzyżowane ramiona, głowa spoczywająca na kolanach, wyraz odprężenia na twarzy
- samotność pozostawia człowieka sam na sam ze sobą
- opuszczenie jest jednocześnie błogosławieństwem (daje ulgę od świata) i przekleństwem (pozostawia człowieka w izolacji, jedyną istotą dotykającą go jest on sam).

Juliusz Słowacki Hymn (Smutno mi, Boże):
- podmiot mówiący w wierszu to poeta - emigrant skazany na samotność
- nie odnajduje pocieszenia w podróży i w doświadczeniach kontaktu z innymi kulturami, tęskni za ojczyzną
- poczucie osamotnienia wzmocnione przez obraz lecących bocianów kojarzących się ze stronami rodzinnymi
- samotność, która jest nieprzezwyciężona, towarzyszy aż do śmierci.

Albert Camus Dżuma:
- rozłąka Bernarda Rieux z żoną spowodowana pełnieniem obowiązków lekarza
- samotność przeżywana w oddaleniu od najbliższej osoby przeżywana jest podwójnie
- śmierć żony doktora Rieux przypieczętowuje samotność na zawsze.

Podsumowanie
Samotność to doświadczenie graniczne. Jest jednym z najbardziej dotkliwych przeżyć człowieka. Nie daje poczucia katharsis, ale rozpacz, którą przeżywa się w pojedynkę.

Zadanie 3.15.
Wymagania ogólne i szczegółowe

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:
1.1) odczytuje sens całego tekstu [...]
1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarówno jawne, jak i ukryte

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:
1.2) określa problematykę utworu;
2.1) uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: [...] sztuki plastyczne (gimnazjum)
2.4) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera [...]
3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu
3.2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne)
3.4) odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu
4.2) dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości uniwersalne
4.3) dostrzega zróżnicowanie postaw [...] społecznych, obyczajowych, kulturowych (gimnazjum).

III. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:
1.2) tworzy spójne wypowiedzi ustne [...] opis dzieł sztuki [...] (gimnazjum)
1.1) tworzy dłuższy tekst [...] mówiony [...] zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasady spójności znaczeniowej i logicznej
1.2) przygotowuje wypowiedź (wybiera [...] odpowiedni układ kompozycyjny, analizuje temat, wybiera formę kompozycyjną, sporządza plan wypowiedzi, dobiera właściwe słownictwo (gimnazjum)
1.3) tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki i
retoryki (stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje selekcji pod względem użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie)
1.4) publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, dbając o dźwiękową wyrazistość przekazu (w tym także tempo mowy i donośność głosu)
2.1) operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i
koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów [...] społeczeństwo i kultura).

Pojęcia i terminy
- manipulacja
- świat jako teatr
- wolność
- zniewolenie

Komentarz do zadania
Polecenie wymaga zajęcia stanowiska wobec problemu dydaktycznej funkcji tekstów kultury
(poprzez postawienie tezy twierdzącej, przeczącej lub relatywizującej) i sformułowania
wypowiedzi argumentacyjnej. Zdający powinien w niej omówić satyryczny rysunek
Bohdanowicza, wskazując na jego demaskatorski charakter, oraz poszerzyć zagadnienie na
podstawie odwołań do co najmniej dwóch utworów literackich.

Zadanie 3.15.
Przykładowa realizacja (1)

Teza
Człowiek żyje w iluzji wolności. W rzeczywistości jest nieustannie sterowany przez czynniki zewnętrzne. Artyści się temu sprzeciwiają i demaskują te mechanizmy w swoich dziełach. Takie utwory pełnią funkcję wychowawczą.

Argumentacja
1. Rysunek Juliana Bohdanowicza:
- odwołanie do współczesnej sytuacji kulturowej ? dyktat reklamy
- niebezpieczeństwo, jakie stwarza społeczeństwo konsumpcyjne
- człowiek ? marionetka współczesnego konsumpcjonizmu, którego orężem jest reklama
- ?niewidzialna ręka rynku? jako alibi do manipulacji społeczeństwami.

2. Bolesław Prus Lalka ? scena z marionetkami:
- marionetki w sklepie Wokulskiego jako metafora życia społecznego
- Rzecki konfrontujący rzeczywistość z jej mechanizmami
- realizacja toposu ?człowiek Boże igrzysko?
- zależność jednostki od mechanizmów społecznych.

3. George Orwell Rok 1984:
- obraz społeczeństwa kierowanego przez siłę zewnętrzną
- brak wolności osobistej przy zachowaniu jej pozorów
- stała kontrola Wielkiego Brata
- pozory szczęścia w życiu podporządkowanym zewnętrznym mechanizmom.

Podsumowanie
Człowiek jest istotą społeczną, dlatego jest poddany działaniu czynników socjalnych. To może prowadzić do świadomego manipulowania jego wolnością wyboru przy pozostawieniu pozorów tejże wolności. Reklama jest najdelikatniejszym przykładem zniewalania umysłów. Zjawisko sięga głębiej, tworząc mainstream oportunistycznego społeczeństwa, które za cenę spokoju i wygody rezygnuje z podstawowej wartości, jaką jest wolność. Twórcy tekstów kultury burzą ten komfort, w różny (satyryczny i poważny) sposób przypominając o odpowiedzialności za własne wybory.

Zadanie 3.15 .
Przykładowa realizacja (2)

Teza
Literatura ma za zadanie przekazywać wiedzę o świecie i wychowywać społeczeństwo.
1. Rysunek Juliana Bohdanowicza:
- uświadomienie zagrożenia, jakie niesie ze sobą nadmierne zaufanie reklamie
- człowiek jako marionetka w rękach ?siły wyższej?
- człowiek jest podatny na kształtowanie jego wizji świata
- dydaktyczna funkcja rysunku ? ostrzeżenie przed konsumpcjonizmem i prymatem ?mieć? nad ?być? propagowanym przez tzw. rynek
- ostrzeżenie przed wygodą życia ?sterowanego? ? zwolnieniem z odpowiedzialności.

2. Dydaktyczna funkcja Bajek Ignacego Krasickiego:
- krytyka wad i przywar ludzkich poprzez łatwo rozpoznawalne alegorie
- moralizatorska funkcja bajek ? pouczenie moralne wynikające z humorystycznego rozpoznania rzeczywistości
- przykład w bajce narracyjnej Kruk i lis:
? lis ma ochotę na ser trzymany w dziobie przez kruka ? chwali wygląd i piękny głos kruka ? kruk ulegając podstępowi lisa otwiera dziób chcąc zaśpiewać ? kruk wypuszcza ser, dając się przechytrzyć lisowi
- morał jako istotna, pouczająca część bajki, która bez morału byłaby zwykłą anegdotą (w Kruku i lisie ? dotyczy tego, że chęć zdobycia pochwał bywa zgubna).

3. Bolesław Prus Antek:
- historia uzdolnionego dziecka wiejskiego
- obraz zacofania wsi i niezrozumienia wyjątkowego talentu Antka
- przykład ilustrujący konieczność dawania możliwości kształcenia się dzieciom ze wsi
- pouczenie o braku możliwości awansu cywilizacyjnego przez brak warunków materialnych, społecznych i kulturowych
- apel autora w zakończeniu noweli o pomoc dzieciom takim jak Antek.

Podsumowanie
Literatura musi kształtować świadomość ludzi. Może to czynić różnymi środkami i wykorzystując do tego różne środki artystyczne. Cel natomiast jest uniwersalny: podniesienie poziomu życia ludzkości ? nie tylko materialnego, ale przede wszystkim kulturowego.