Matura ustna 2015 z języka polskiego - przykładowe zadania i rozwiązania (teksty literackie, popularnonaukowe i publicystyczne - część druga)

Zadanie 2.6.
Przykładowa realizacja (1)

Wprowadzenie

Pismo i druk to jedne z najważniejszych wynalazków ludzkości. Dzięki nim możliwe jest utrwalenie dorobku kultury i cywilizacji oraz przekazanie go następnym pokoleniom.

Teza

W artykule jest mowa o tym, że kultura współczesna nabiera charakteru kultury oralnej (a więc opartej na przekazie mówionym; cechy charakterystyczne tej kultury to: interakcyjność, spontaniczność, sytuacyjność, skrótowość). Zgadzam się z tym poglądem. Jednak mimo to uważam, że współczesnej kulturze nie grozi zmierzch pisma.Odwołanie do załączonego tekstu.

Uzasadnienie

- Współczesna kultura popularna ma w dużej mierze charakter mówiony. Świadczy o tym np. popularność "gadanych" programów telewizyjnych, tzw. talk show (rozmowa jako widowisko, wykorzystanie w rozmowach języka potocznego).Odwołanie do załączonego tekstu.

- Na zmianę kulturową istotny wpływ mają nowe media. W komunikacji elektronicznej (SMS-y, czaty, portale społecznościowe) dostrzec można nową jakość form językowych - nie jest to ani odmiana pisana, ani odmiana mówiona (jest to język zapisany, pozornie pisany, o wyraźnych cechach mówienia, takich jak lapidarność i sytuacyjność - powiązanie języka z sytuacją, w jakiej jest używany, skrótowość, brak dbałości o poprawność językową). Odwołanie się do własnych doświadczeń.

- Twórcy kultury tzw. wysokiej wykorzystują język mówiony jako narzędzie służące wyrażeniu idei, wartości wyższego rzędu, jako sposób podjęcia dialogu ze współczesnym światem (nie tylko po to, by tworzyć telenowele zabawiające tzw. szeroką publiczność). Przykładem tekstu kultury może być tu film Pulp fiction - mówioność została w nim wyolbrzymiona, bohaterowie mówią językiem ulicy, prymitywnym, często wulgarnym; ich sposób mówienia oddaje postrzeganie świata przez bohaterów i stosunek do innych ludzi, charakteryzuje ich, pozwala widzowi zrozumieć, dlaczego postępują w sposób budzący etyczny sprzeciw, co jest dla nich wartością i co ma znaczenie w ich życiu. Mówioność współgra z estetyką całego filmu. Odwołanie do tekstu kultury.

- Kulturze współczesnej nie grozi zmierzch pisma, gdyż ciągle powstają utwory "tradycyjne", wykorzystujące język literacki (np. powieści Myśliwskiego, Tokarczuk).

W powieści Olgi Tokarczuk Prawiek i inne czasy autorka mitologizuje wieś, czyniąc ją centrum świata, sacrum. Służy temu między innymi stylizacja biblijna, dzięki której język książki staje się uroczysty. Jednocześnie w utworze dostrzegalna jest liryzacja (poetyzacja) języka - Tokarczuk wykorzystuje typowe dla języka poetyckiego środki: wyszukane metafory, porównania, epitety.Odwołanie do tekstu kultury.

Wnioski

Kulturze współczesnej nie grozi zmierzch pisma, choć oralność zajmuje w niej coraz więcej przestrzeni. Przyczyny takiego stanu rzeczy: kultura stała się towarem, bardziej liczy się dotarcie do jak największej liczby odbiorców niż jakość przekazu. Piśmienność o cechach języka literackiego staje się w dzisiejszym świecie enklawą dla niewielkiej grupy ludzi. Może zmienić tę sytuację odpowiednia edukacja zmierzająca do ukształtowania wyższych oczekiwań wobec tekstów kultury.

Zadanie 2.6.
Przykładowa realizacja (2)

Wstęp

Mowa jest pierwotna wobec pisma. Umiejętność pisania i czytania upowszechnił dopiero XX wiek. Czy człowiek współczesny częściej słucha i mówi niż czyta i pisze? Wydaje mi się, że młode pokolenie przede wszystkim pisze i czyta: SMS-y, posty.

Teza

Czy w tej sytuacji można mówić o zmierzchu kultury pisma? Moim zdaniem tak.

Argumentacja

- Czym się różni mówienie od pisania?

Mówienie - spontaniczne (teksty tworzone są ad hoc), sytuacyjne (otoczenie dopowiada sensy), skrótowe (rozumiemy się bez słów, bo pomagają: gestykulacja, mimika, wspólna wiedza).

Pisanie - przeciwieństwo mówienia. Umiejętność bardziej złożona, wymaga szczególnych kompetencji językowych. Jednak zaznaczyć trzeba, że mówienie też nie zawsze jest łatwe, szczególnie na tematy niedotyczące prozaicznych spraw codziennego życia.

- Zgodnie z wymową dołączonego fragmentu, problem nie tkwi jedynie w kanale przekazu (audialny - wizualny), ale w jakości języka, którym ludzie się posługują. Współcześnie dominuje, przede wszystkim w nowych mediach, mowa ulicy, a nie tzw. mowa salonu. Mowę współczesną charakteryzuje powierzchowność, lapidarność, skrótowość - nie można nią zgłębiać istoty ważnych problemów, o których się rozmawia, np. w programach telewizyjnych, liczy się samo "gadanie", a nie jego cel i sens. Odwołanie do załączonego tekstu.

- Współczesna komunikacja za pomocą elektronicznych środków przekazu, choć pisana, nabiera cech języka mówionego (przykład: SMS-y - skrótowość, wyrażana na przykład za pomocą akronimów, często mała dbałość o poprawność, emocjonalność wyrażana za pomocą emotikonów). Odwołanie do własnych doświadczeń.

- To, że kultura współczesna staje się kulturą zmierzchu pisma, widać także w piosence, np. hiphopowej. Przykładem są piosenki zespołu Paktofonika, w których wykorzystywane są: słownictwo potoczne, proste, krótkie zdania, często pojawiają się wulgaryzmy, niewyszukane rymy; dominuje estetyka jarmarczna. Odwołanie do wybranego tekstu kultury.

Wnioski

Oralność przeciwstawia się zatem literackości. W przeciwstawieniu tym uwidacznia się odmienna jakość ludzkiego życia. Oralność kojarzy się z pośpiechem, brakiem dbałości o formę (w tym formę językowe), zaś literackość z namysłem, rozwagą, kulturą wyższą. We współczesnym świecie ?wraca do życia? kultura oralna.

Zadanie 2.7.
Wymagania ogólne i szczegółowe

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje [...] jawne

3.3) [...] dostrzega i omawia współczesne zmiany modelu komunikacji językowej [...]

3.4) rozpoznaje i nazywa funkcje tekstu [...]

3.3) dostrzega zróżnicowanie słownictwa ? rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu [...] (gimnazjum).

III. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:

1.1) tworzy dłuższy tekst [...] mówiony [...] zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasad spójności znaczeniowej i logicznej

1.3) tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki i retoryki (stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje selekcji pod względem użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie)

1.4) publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, dbając o dźwiękową wyrazistość przekazu (w tym także tempo mowy i donośność głosu).

Pojęcia i terminy

- język środowiskowy

- odmiany języka

Komentarz do zadania

Zdający musi wskazać opinię o języku młodzieży (wyrażoną w poleceniu zadania), z którą zgadza się, i uzasadnić dlaczego. W uzasadnieniu należy scharakteryzować język młodzieży.

Zadanie 2.7.
Przykładowa realizacja (1)

Wstęp

W opinii prof. Miodka młodzi ludzie często tracą świadomość tego, kiedy można używać "modnego słownictwa", zbyt często dla określenia radości czy zachwytu używa wyłącznie słowa wytrychu wow, co świadczy o monotonii i ubóstwie języka młodego człowieka. Badacz uważa jednak, że charakterystyczne dla języka młodzieżowego wow, super, ekstra, cool, jazzy czy odjazd, odlot, używane w znaczeniu innym niż w języku ogólnym, są potrzebne w języku - urozmaicają go, ubogacają. Nie potępia więc użycia tego typu słów; świadczy o tym chociażby tytuł artykułu: Jestem za ekstraodlotem. Odwołanie do załączonego tekstu.

Teza

Uważam, że język młodych ludzi bywa monotonny i ubogi, choć w rzeczywistości taki nie jest.

Argumentacja

- Ograniczanie się do nazywania np. zjawisk rzeczywistości, uczuć, przeżyć jednym i tym samym słowem jest monotonne i świadczy o ubogim słownictwie. Przykładem ubóstwa języka młodzieży są komentarze pojawiające się w młodzieżowych serwisach społecznościowych. Częste są wypowiedzi świadczące prymitywizmie osób dokonujących wpisów: pełne wulgaryzmów, personalnych inwektyw.

- Nie zawsze jednak tak jest. Przykładem różnorodności języka młodzieży jest inwencja językową, która przejawia się np. w wykorzystywaniu słowotwórczych możliwości języka polskiego, dodawaniu do angielskich wyrazów polskich formantów: sorewicz, plażing. Odwołanie do własnych doświadczeń.

- Różnorodność języka młodzieży pokazuje Dorota Masłowska w swej powieści Paw królowej. Tematem tego utworu jest życie medialno-artystycznej "warszawki". Bohaterowie tej powieści usiłują zrobić karierę w stolicy. Głowna bohaterka mówi slangiem utrzymanym w rytmie hiphopowej recytacji, będącym mieszaniną: piosenek, reklam, języka telewizji, sloganów politycznych, slangu młodzieżowego oraz języka literackiego. Taką "mieszanką językową" prowadzona jest także narracja. Autorka stylizuje swój tekst na język potoczny, łączy mowę zależną i niezależną, stosuje niepoprawne konstrukcje składniowe. Ten język oddaje dobrze "stan umysłów" bohaterów, którzy nie mają jakby własnego języka. Bez zastanowienia cytują reklamy, czasem mówią językiem oficjalnym, przy tym różnych odmian języka używają w jednej wypowiedzi. Odwołanie do tekstu kultury.

Zakończenie

Wielu ludzi uważa, że język młodzieży jest monotonny i ubogi, dlatego że nadużywa ona pewnych słów, modnych wyrazów lub stosuje wyłącznie zwroty obcego pochodzenia czy wulgaryzmy. Młodzi mają często trudności np. z napisaniem dłuższego tekstu, nazywaniem tego, co czują. Trzeba jednak spojrzeć na ten język tak, jak proponuje profesor Miodek. Cenne jest to, że młodzi ludzie, co podkreśla profesor, mają bardzo duże umiejętności tworzenia neologizmów, nadawania wyrazom nowych znaczeń. To świadczy o bogactwie ich języka.

Zadanie 2.7.
Przykładowa realizacja (2)

Wprowadzenie

Główne cechy języka współczesnej młodzieży według Jana Miodka:

- liczne zapożyczenia z angielskiego (full, boss, help, cool)

- tworzenie derywatów od zapożyczeń angielskich (sorki, sorka, sorewicz, podensić, pliski, afterek, biforek) - wyrazy nacechowane emocjonalnie (ekspresywizmy)

- nadużywanie tych samych słów, np. fajnie, wow, super.

Zdaniem Miodka nadużywanie pewnych słów sprawia, że język młodzieży staje się monotonny. Odwołanie do załączonego tekstu.

Teza

Według mnie, język, którym posługuje się młodzież, nie zawsze jest monotonny i ubogi, a jego cechy zależą od sytuacji komunikacyjnej.

Argumentacja

O bogactwie i różnorodności języka młodzieży świadczą:

- humor - widoczny głównie w wymowie takich słów jak dzięks, dżampreza, spox, spoxon; zapisywaniu z angielska pozdroofki, nadawaniu angielskich końcówek rzeczownikom, np. plażing, spacering

- bogactwo synonimów, np.: ekstra, mega, super, wypas, megawypas

- akronimy (np. LOL, OMG).

Natomiast o ubóstwie języka świadczą obecne w języku młodych:

- niechlujstwo językowe

- wulgaryzacja języka

- w języku pisanym: prosta składnia, częste kłopoty z ortografią i interpunkcją, nieużywanie znaków diakrytycznych, błędy językowe

- nadużywanie wyrazów modnych (uleganie modzie językowej).

Źródła zmian w języku młodzieży: nowe media elektroniczne, język telewizji i tabloidów, także język niektórych polityków. Odwołanie do własnych doświadczeń.

- Oceny języka młodych ludzi są zróżnicowane. Jest on jednak coraz częściej wykorzystywany, np. w reklamie, której twórcy doceniają świeżość pomysłów językowych młodzieży.

- Przykładem jest telewizyjna reklama #frendsie #somersby. Narrator używa typowego dla młodzieży słownictwa (anglicyzmów). Opowiada o działaniu pewnego lorda, który zorganizował event (nie spotkanie), napisał posta (nie zaproszenie), co było protestem przeciwko modzie wieszania selfie na wallach. Odwołanie do tekstu kultury.

Wnioski

Nie można jednoznacznie stwierdzić, że język młodzieży jest monotonny i ubogi. Profesor Miodek podkreśla, że młodzi użytkownicy języka wykazują się zdolnościami słowotwórczymi, potrafią szybko tworzyć neologizmy, nadawać wyrazom nowe znaczenie. Czasem jednak, co widoczne jest w przywołanych w argumentacji przykładach, niektórzy z nich popadają w schematyzm i używają wciąż tych samych słów.

Zadanie 2.8.
Wymagania ogólne i szczegółowe

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje [...] jawne

3.3) [...] dostrzega i omawia współczesne zmiany modelu komunikacji językowej [...].

III. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:

1.1) tworzy dłuższy tekst [...] mówiony [...] zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasad spójności znaczeniowej i logicznej

1.3) tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki i retoryki (stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje selekcji pod względem użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie)

1.4) publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, dbając o dźwiękową wyrazistość przekazu (w tym także tempo mowy i donośność głosu).

Pojęcia i terminy

- komunikacja tradycyjna

- komunikacja elektroniczna

- formy komunikacji

Komentarz do zadania

Zadanie wymaga uzasadnienia odpowiedzi, a więc sformułowania tezy i potwierdzenia jej za pomocą odpowiednio dobranych argumentów. Na pytanie postawione w poleceniu można odpowiedzieć twierdząco, ale można też z ukrytą w nim sugestią ("rzeczywiście") polemizować. W argumentacji warto opisać współczesne i tradycyjne formy komunikacji, ze zwróceniem uwagi na relacje nadawca - odbiorca.

Zadanie 2.8.

Przykładowa realizacja (1)

1. Wprowadzenie

Współczesny człowiek pokonał bariery komunikacyjne związane z koniecznością mozolnego i długotrwałego pokonywania dużych odległości (np. transport lotniczy). Rozwój techniki umożliwił porozumiewanie się na odległość (telegraf, telefon), a współczesna technologia informacyjna (przede wszystkim Internet) sprawiła, że świat stał się globalną wioską. Z powyższego wynikają zmiany we współczesnej komunikacji: listy tradycyjne zastąpione zostały przez elektroniczne sposoby komunikowania się. Rozwój cywilizacyjny przyspieszył i poszerzył możliwości komunikowania się ludzi ze sobą.

2. Teza

Według mnie pragnienie autentycznej bliskości z drugim człowiekiem jest obce elektronicznym formom komunikacji.

3. Argumentacja

Wiesław Myśliwski Ostatnie rozdanie:

- listy pisane ręcznie zawierają więcej informacji niż pisane na maszynie:

- można rozpoznać "gęstość" informacji; "rozwlekłość" liter może nieść ze sobą określone informacje, np. brak pośpiechu przy pisaniu albo wiek nadawcy

- łatwo dostrzec emocje nadawcy towarzyszące mu przy pisaniu

- można domyślać się nieodkrytych tajemnic; list pozwala czytać między wierszami ("Pozwala niekiedy się domyślać, co list próbował zataić"), list pisany ręcznie jest prawdziwszy ("potrafi zdradzić nawet to, do czego ktoś zmuszał słowa, żeby kłamały")

- prawda listu kryje się m.in. w papierze i w kopercie, np. oryginalny papier listowy czy oryginalna koperta mogą świadczyć o szacunku do adresata

- zdaniem Myśliwskiego kiedyś pisanie listu wynikało z potrzeby bliskości; obecnie to pragnienie zamiera, dlatego ludzie nie piszą listów ręcznie. Odwołanie do załączonego tekstu.

- telefonia komórkowa - współcześni ludzie powszechnie korzystają z telefonów komórkowych, pisząc SMS-y. Komunikacja z użyciem telefonów komórkowych ma zalety i wady.

- zalety: szybkość kontaktu; możliwość porozumiewania się z niemal każdego miejsca, z niemal każdą osobą; kontakt jest żywy, spontaniczny

- wady: powierzchowność, zdawkowość; łatwość kontaktu za pomocą SMS-ów prowadzi czasami do unikania kontaktu bezpośredniego (brak spotkań z ludźmi), a więc trudno w tym przypadku mówić o prawdziwej bliskości

- Internet - sprawia, że świat stał się "globalną wioską", za jego pomocą można przesyłać m.in. komunikaty pisane - e-maile, które zastępują tradycyjne listy

- zalety komunikacji w Internecie: duży zasięg; możliwość przesyłania obrazów i filmów; dostęp do wielu różnych społeczności

- wady komunikacji w Internecie: niedbałość o sposób wypowiadania się, zastępowanie świata realnego światem wirtualnym; możliwość wysyłania tego samego tekstu do wielu adresatów pozbawia autentycznej bliskości.Odwołanie do własnych doświadczeń.

Film Sala samobójców

- film pokazuje, co się dzieje, gdy Internet zastępuje prawdziwe relacje międzyludzkie. Dominik, bohater filmu, nastolatek z bogatego domu, pragnie bliskości, ale nie znajduje jej w życiu, szuka więc w Internecie. Wirtualny świat zastępuje mu prawdziwe życie, ale ta bliskość jest pozorna, nieautentyczna, a więzi słabe

- w wirtualnym świecie "sali samobójców" spotyka dziewczynę, która okazuje mu zrozumienie i akceptację, a więc to, czego brakowało mu na co dzień. Jednak wirtualna rzeczywistość staje się dla bohatera pułapką, z której uwolnić go może tylko śmierć. Dominik nie potrafi nawiązać porozumienia z rodzicami.choć ostatnie sceny filmu pokazują, że bardzo tego pragnie (gdy Dominik umiera, rozpaczliwie woła rodziców)

- wirtualne kontakty chłopaka okazują się bardzo nietrwałe i nieautentyczne ? po śmierci Dominika jego matka obserwuje, jak kolejni "przyjaciele" syna, na wieść o jego samobójstwie, wylogowują się i znikają z sieci.

4. Podsumowanie

Rozwój cywilizacyjny przyspieszył i bardzo poszerzył możliwości komunikowania się między ludźmi, ale równocześnie sprawił, że komunikowanie się jest schematyczne, a ludzie czują się ze sobą mniej związani. Szybkość komunikowania się we współczesnym świecie sprawia, że często pozbawione jest ono refleksji. Kontakty stają się powierzchowne, choć częste, a uczestnikom aktu komunikacji zależy bardziej na szybkim kontakcie, niż na prawdziwej bliskości.

Zadanie 2.8.
Przykładowa realizacja (2)

1. Określenie problemu

Współcześnie rozwój techniki umożliwia ludziom bardzo szybkie porozumiewanie się na odległość. Pokonane zostały dawne bariery komunikacyjne wynikające z dużych odległości dzielących ludzi. Rozwój technologii informacyjnych doprowadził do wielu zmian w sposobach komunikowania się.

Wiesław Myśliwski Ostatnie rozdanie:

- pisanie listów to sposób utrzymywania więzi międzyludzkich

- pisanie listów wymaga czasu, refleksji nad tym, co i jak chce się napisać

- zdaniem Myśliwskiego listy pisane ręcznie zawierają więcej informacji niż te pisane na maszynie. Dzieje się tak, ponieważ list pisany ręcznie:

- lepiej wyraża postawę piszącego wobec życia

- ukazuje stan emocjonalny nadawcy

- przekazuje dodatkowe informacje (np. papier ozdobny może świadczyć o szacunku wobec odbiorcy czy chęci zrobienia mu przyjemności)

- pełniej wyraża intencje nadawcy.

2. Teza

Pragnienie kontaktu z drugim człowiekiem to dziś pragnienie "przebrzmiałe", jednak można odnaleźć dowody również na to, że wykorzystanie nowoczesnych środków komunikowania się pozwala odnaleźć prawdziwą bliskość.Odwołanie do załączonego tekstu.

3. Argumentacja

Komunikowanie się między ludźmi obecnie (doświadczenia komunikacyjne):

- nowoczesne formy komunikacji to: SMS i e-mail

- zalety współczesnych sposobów komunikowania się na odległość: globalny zasięg; szybkość; możliwość wykorzystania różnych mediów (telefon, komputer); dostęp do wielu ludzi

- wady: powierzchowność, niestaranność językowa, anonimowość, brutalizacja języka. W takiej komunikacji najczęściej nie ma miejsca na budowanie prawdziwej bliskości. Odwołanie do własnych doświadczeń.

Film Samotność w sieci:

- bohaterowie filmu odczuwają autentyczną potrzebę bliskości i odnajdują ją w świecie wirtualnym

- film pokazuje, że e-maile mogą kryć w sobie tyle samo emocji, co tradycyjne listy

- Ewa i Jakub tęsknią za prawdziwymi emocjami i odnajdują je w przestrzeni internetowej dzięki komunikacji elektronicznej. Odwołanie do tekstu kultury.

4. Podsumowanie

Współczesne formy komunikowania się za pomocą elektronicznych środków (telefony, Internet) sprawiają, że komunikacja jest znacznie częstsza i powszechniejsza, ale równocześnie bardziej powierzchowna. Jednak wydaje mi się, że ilość emocji włożonych w list elektroniczny zależy nie od specyfiki komunikacji elektronicznej, tylko od konkretnych uczestników tej formy komunikacji i ich potrzeb realizowanych za pośrednictwem Internetu.

Zadanie 2.9.
Wymagania ogólne i szczegółowe

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje, [...] jawne

3.1) analizuje i definiuje znaczenia słów

3.3) dostrzega zróżnicowanie słownictwa - rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu ([...] terminy naukowe [...]), rozpoznaje wyrazy rodzime i zapożyczone (obce) - rozumie ich funkcję w tekście (gimnazjum).

III. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:

1.1) tworzy dłuższy tekst [...] mówiony [...] zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasad spójności znaczeniowej i logicznej

1.3) tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki i retoryki (stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje selekcji pod względem użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie)

1.4) publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, dbając o dźwiękową wyrazistość przekazu (w tym także tempo mowy i donośność głosu).

Pojęcia i terminy

- zapożyczenie, wyraz rodzimy

- synonim

- komunikatywność wypowiedzi

- kontekst kulturowy

Komentarz do zadania

Polecenie umożliwia uczniowi dwa sposoby skonstruowania wypowiedzi: nie zgodzić się z myślą autorki lub uznać, że niektóre poglądy wyrażone w artykule są aktualne. Istotne w poleceniu jest słowo ?nadal? określające czasowe granice problemu, o którym pisze autorka tekstu, oraz zwrócenie uwagi na datę publikacji tego tekstu (1978 rok).

Zadanie 2.9.
Przykładowa realizacja (1)

1. Określenie problemu

Tekst Kurkowskiej powstał w 1978 roku, w czasach socjalizmu, gdy Europę Zachodnią i Wschodnią oddzielała żelazna kurtyna. Oznaczała ona zamknięcie granic nie tylko dla podróżujących, ale także znacznie ograniczyła przepływ myśli i informacji. Twórcy i naukowcy polscy mogli odczuwać swoisty kompleks zapóźnienia intelektualnego, gdyż mieli utrudniony dostęp do światowej nauki. Odwołanie do załączonego tekstu.

2. Postawienie tezy

W XXI wieku zapożyczenia nie wzmacniają kompleksu zapóźnienia intelektualnego Polaków, są jedynie odbiciem czasów, w jakich żyjemy.

3. Argumentacja

- Podane w artykule przykłady nadużywania zapożyczeń są dowodem pewnej maniery językowej charakterystycznej dla ówczesnej inteligencji (Kurkowska podaje przykład docenta). Autorka krytykuje tę manierę. Uważa, że "Zmniejsza to komunikatywność, prowadzi nieraz do nieporozumień albo po prostu tylko zaskakuje odbiorcę i niepotrzebnie zatrzymuje jego uwagę na samej powierzchni tekstu".

- Zdaniem Kurkowskiej polska myśl nie jest wtórna wobec myśli świata zza żelaznej kurtyny, a polskie wyrazy nie są gorsze od zapożyczeń.

- Inteligencja ma obowiązek podtrzymania tradycji kulturowej, a jej częścią jest język. Odwołanie do załączonego tekstu.

Zapożyczenia w erze globalizacji nie są objawem kompleksów Polaków:

- wynikają z mody językowej na używanie obcych słów, szczególnie przez młodzież

- są efektem amerykanizacji kultury światowej i globalizacji

- są składnikiem wspólnego ludziom na całym świecie kodu (tzw. internacjonalizy), ułatwiają komunikowanie się. Odwołanie do własnych doświadczeń.

Moda na zapożyczenia nie omija dziennikarzy, zwłaszcza sportowych. Używanie zapożyczeń jest tu swoistą konwencją. W artykułach prasowych o tematyce sportowej można np. przeczytać nie że bramkarz obronił strzał z rogu, ale że golkeeper obronił strzał z cornera. Dziennikarze sportowi używają zapożyczeń, aby podkreślić w ten sposób swój profesjonalizm i obycie w świecie sportu. Jest to sytuacja analogiczna do opisanej przez Kurkowską. Odwołanie do tekstu kultury.

4. Podsumowanie

Moda na używanie obcych słów nie jest nowa, np. w czasach baroku podnosiła status towarzyski osób używających zapożyczeń i świadczyła o ich erudycji. W czasach zaborów stosowanie obcych słów zamiast własnych było naganne i świadczyło o braku patriotyzmu. Dziś zapożyczenia stały się integralną częścią języka polskiego i trudno wyobrazić sobie opisanie świata bez zapożyczeń.

Zadanie 2.9.
Przykładowa realizacja (2)

Wstęp

Autorka tekstu przedstawiła pewien problem Polaków, który jest ponadczasowy. Halina Kurkowska twierdzi, że używanie zapożyczeń zamiast rodzimych odpowiedników może świadczyć o poczuciu zapóźnienia intelektualnego i kompleksie poznawczym Polaków. Niektórzy przedstawiciele nauki używają obcych odpowiedników polskich słów, ponieważ sądzą, iż cudzoziemcy trafniej niż Polacy nazywają pewne zjawiska. Autorka uważa, że zastępowanie polskich słów obcojęzycznymi zmniejsza komunikatywność przekazu. Taki sposób przekazu sprawia, że zatrzymujemy się tylko "na powierzchni" tekstu, nie zastanawiając się nad jego sensem.

Rozwinięcie

- Tekst Haliny Kurkowskiej powstał przed 40 laty, w zupełnie innych warunkach politycznych i społecznych. Dziś zapożyczeń nie używają tylko inteligenci, problem ten dotyczy całego społeczeństwa.

- W latach siedemdziesiątych, w czasach socjalizmu dostęp do obcych tekstów kultury był mocno ograniczony i kontrolowany przez polityczną cenzurę.Odwołanie do załączonego tekstu.

- Obecnie nie ma już cenzury i żelaznej kurtyny. Można zapożyczać dowolne wyrazy, choć, podobnie jak przed 40 laty, nie zawsze jest to uzasadnione. Zamienia się rodzime wyrazy na ich obce odpowiedniki, bo taka jest moda. Czasem używamy obcych słów, bo używają ich inni, naśladujemy celebrytów i dziennikarzy. Zaśmiecamy język ojczysty tylko dlatego, żeby przypodobać się innym ludziom, lepiej funkcjonować w grupie społecznej. Ktoś mówiący inaczej wydaje się obcy. Dlatego można w pewnym sensie zgodzić się z autorką, która uważa, że pomijanie polskich wyrazów jest objawem braku szacunku dla dorobku pokoleń naszych przodków kształtujących nasz język i walczących o jego przetrwanie. Na pewno nie chodzi dzisiaj o kompleks zapóźnienia intelektualnego. Odwołanie do własnych doświadczeń.

- Nadużywanie obcych odpowiedników polskich słów jest częste w reklamie. Na przykład w reklamie telewizyjnej słyszymy, że jakaś firma opracowała nową formułę proszków do prania. Wystarczyłoby powiedzieć, że zmieniono lub ulepszono skład proszku i teraz jest wydajniejszy. Jednak obce słowo formuła jest obecnie modne. Modne jest również dedykowanie produktu określonej grupie potencjalnych klientów. Tymczasem reklamowany produkt przeznaczony jest dla kogoś. Odwołanie do tekstu kultury.

Podsumowanie

Używanie zapożyczeń jest uzasadnione, gdy nie istnieją polskie synonimy zakorzenione w tradycji językowej. Niestosowanie tej zasady może być odczytane właśnie jako objaw "kompleksu zapóźnienia intelektualnego Polaków". Najczęściej jednak wynika z mody językowej w różnych epokach, także i współcześnie.

Zadanie 2.10.
Wymagania ogólne i szczegółowe

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje [...] jawne

1.5) wyróżnia argumenty, kluczowe pojęcia i twierdzenia w tekście argumentacyjnym [...]

3.3) zna pojęcie aktu komunikacji językowej [...].

III. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:

1.1) tworzy dłuższy tekst [...] mówiony [...] zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasad spójności znaczeniowej i logicznej

1.3) tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki i retoryki (stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje selekcji pod względem użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie)

1.4) publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, dbając o dźwiękową wyrazistość przekazu (w tym także tempo mowy i donośność głosu)

1.6) przestrzega zasad etyki mowy w różnych sytuacjach komunikacyjnych [...] (ma świadomość niebezpieczeństwa oszustwa i manipulacji powodowanych anonimowością uczestników komunikacji w sieci, łatwego obrażania innych, ośmieszania i zawstydzania innych [...], zna skutki kłamstwa, manipulacji, ironii (gimnazjum).

Pojęcia i terminy

- zasady etyki słowa

- fortunność aktu mowy

- nadawca i odbiorca

Komentarz do zadania

Zadanie wymaga rozważenia zagadnienia etyki słowa. Zdający powinien przywołać argumenty nie tylko dotyczące samej warstwy językowej procesu komunikacji międzyludzkiej, ale także powiązać sposób formułowania komunikatu językowego z przyjmowanymi postawami rozmówców wobec siebie oraz odnieść się do komunikacji niewerbalnej.

Zadanie 2.10.
Przykładowa realizacja (1)

Wprowadzenie

Wyjaśnienie pojęcia etyka: etyka to zespół zasad obowiązujących w danej społeczności - możemy mówić np. o etyce dziennikarskiej, nauczycielskiej, prawniczej. Etyka to również nauka zajmująca się takimi zagadnieniami jak dobro, zło, prawda, kłamstwo, odpowiedzialność - krótko mówiąc, etyka to nauka o moralności.

Teza

Przestrzeganie zasad etyki słowa jest niezbędnym warunkiem udanej komunikacji.

Rozwinięcie

A. Markowski Etyka słowa:

- etyka słowa odnosi się nie tylko do warstwy językowej, ale także przyjmowanych postaw

- akt komunikacji jest ściśle powiązany z etyką mowy, prawdomównością w relacjach międzyludzkich

- nadawca i odbiorca są równorzędnymi partnerami w akcie komunikacji

- szacunek nadawcy do odbiorcy powinien być podstawowym elementem właściwej komunikacji

- szczerość intencji jest podstawowym warunkiem aktu mowy

- dbałość o poprawność językową i stylistyczną w wypowiedziach publicznych jest przejawem odpowiedzialności za słowo

- naruszanie zasad etyki słowa jest dopuszczalnym zjawiskiem jedynie w tekstach artystycznych. Odwołanie do załączonego tekstu.

B. Współczesna komunikacja międzyludzka:

- łamanie zasad etyki językowej we współczesnym dziennikarstwie tabloidowym czy w serwisach plotkarskich, tj. tworzenie tzw. faktów medialnych, podawanie niesprawdzonych czy wręcz nieprawdziwych informacji w celu wywołania sensacji, zwiększenia sprzedaży

- brak szacunku rozmówców we współczesnych mediach, np. w programach publicystycznych - przerywanie wypowiedzi, podnoszenie głosu, obrażanie adwersarza, odwoływanie się nie do merytorycznych argumentów związanych z tematem rozmowy, ale do cech rozmówcy, wywoływanie negatywnych emocji. Podobnie często dzieje się na forach internetowych - widać tam wiele negatywnych komentarzy, czasem pojawiają się wulgaryzmy zamiast wymiany poglądów. Odwołanie do własnych doświadczeń.

C. W. Smarzowski Drogówka:

- film W. Smarzowskiego jest przykładem tekstu kultury, w którym łamanie zasad etyki słowa pozwalają na kreowanie świata przedstawionego reprezentatywnego dla środowiska bohaterów, uwiarygodniają opowiadaną historię, urealniają ją

- brutalny i dosadny język bohaterów - policjantów koresponduje z ich postawami i zainteresowaniami; postawy i język bohaterów tworzą negatywny obraz bohaterów.Odwołanie do tekstu kultury.

Podsumowanie

Etyka słowa postrzegana jest czasem jako cześć kultury języka. Wydaje mi się jednak, że nie należy zawężać jej wyłącznie do przestrzegania zasad poprawności językowej. Etyka słowa jest ściśle związana z postawą nadawcy i odbiorcy jako uczestników aktu komunikacji językowej. Wiąże się z wzajemnym szacunkiem i szczerością intencji. Mimo negatywnych przykładów naruszania zasad etyki słowa, podanych przeze mnie wcześniej, warto zwrócić uwagę także na to, że we współczesnym świecie propaguje się zasady etyki słowa poprzez chociażby organizowanie konkursu Mistrz Mowy Polskiej, w którym wyróżniane są osoby posługujące się piękną polszczyzną i szanujące swych rozmówców.

Zadanie 2.10.
Przykładowa realizacja (2)

Wstęp

Etyka słowa decyduje o powodzeniu (fortunności) aktu komunikacji międzyludzkiej. Według autora artykułu główne zasady etyki słowa to: prawdomówność, uprzejmość, stosowność i poszanowanie odbiorcy, także poprawność językowa i stylistyczna. Odwołanie do załączonego tekstu.

Rozwinięcie

Andrzej Markowski w swoim tekście argumentuje, że szczerość intencji i zaufanie rozmówców warunkują powodzenie prowadzonej konwersacji. Ten, kto pragnie wypowiadać się publicznie, powinien brać odpowiedzialność za swoje słowa i sposób ich wyrażania. Autor uważa, że jedynie język artystyczny dopuszcza pewne odstępstwa od etyki słowa, jeżeli jest to zamierzone działanie twórcy. Odwołanie do załączonego tekstu.

Przykładem artystycznego łamania etyki słowa jest język bohaterów w filmie Jesteś Bogiem w reżyserii Leszka Dawida. Akcja rozgrywa się w Łodzi w latach 90-tych i trwa do roku 2004. Film ukazuje historię trójki przyjaciół ogarniętych pasją muzyki hip-hopowej, którzy założyli legendarny zespół Paktofonika. Główni bohaterowie to Magik oraz jego dwaj przyjaciele: Rahim i Fokus. Są to mężczyźni w wieku dwudziestu kilku lat, zdesperowani, niemogący znaleźć swojego miejsca na świecie. Ich twórczość to wyraz buntu całego pokolenia lat 90-tych. Język utworów śpiewanych przez zespół pełen jest wulgaryzmów i ekspresjonizmów wyrażających niezgodę autorów na otaczający ich świat. Zastosowane słownictwo nadaje fabule filmu nowego znaczenia, pozwala na realistyczne przedstawienie świata głównych bohaterów, którzy wychowywali się wśród szarych blokowisk, w niepełnych rodzinach, gdzie dominowała przemoc, brak opieki nad dziećmi oraz używki. Zatem naruszenie zasad etyki słowa to świadomy zamiar, który służy kreowaniu postaci bohaterów i środowiska społecznego. Odwołanie do tekstu kultury.

Zasady etyki słowa bardzo często nie są przestrzegane w Internecie. Na przykład popularne jest komentowanie jakiegoś wydarzenia, czyjejś wypowiedzi, wyrażanie swojej opinii na temat tego, co aktualnie się dzieje - każda gazeta internetowa umożliwia zamieszczanie tego typu wypowiedzi na swoim forum. Jednak zamiast merytorycznej wymiany myśli, poszanowania odmiennego zdania innych osób wypowiadających się na ten sam temat, bardzo często "dialog" przemienia się w kłótnię pełną obraźliwych słów, wulgaryzmów i wyzwisk. Do tego dochodzą liczne błędy ortograficzne i językowe. Trudno w takiej sytuacji uznać komunikację za fortunną.Odwołanie do własnych doświadczeń.

Podsumowanie

Przestrzeganie zasad kultury słowa świadczy o kulturze osobistej człowieka. Nie tylko decyduje o jakości komunikacji językowej, ale także wpływa na wzajemne relacje i kontakty między ludźmi. Powinniśmy komunikować się z innymi w taki sposób, w jaki chcielibyśmy, żeby inni komunikowali się z nami. Świat byłby lepszy, gdybyśmy zawsze przestrzegali tych zasad.