Matura ustna 2015 z języka polskiego - przykładowe zadania i rozwiązania ( teksty literackie, popularnonaukowe i publicystyczne - część pierwsza)

Zadanie 2.1.
Przykładowa realizacja (1)

Zobacz film: http://cke.edu.pl/index.php/egzamin-maturalny-left/dla-lo-od-2015-roku/23-egzamin-maturalny/347-materialy

Opis realizacji

Uczennica rozpoczyna wypowiedź od postawienia pytania: Co stanowi o tym, że dzieło literackie wzbudza pozytywny odbiór? Udzielając na nie odpowiedzi, wskazuje trzy elementy wpływające na pozytywny odbiór tekstu: treść, formę i emocje. Uznaje, że sztuka bez emocji nie byłaby sztuką.

Kompozycja wypowiedzi jest zgodna z intencją zawartą w poleceniu.

W pierwszej części rozwinięcia uczennica dokonuje analizy utworu Juliana Tuwima, wskazując środki językowe wyrażające uczucia i emocje podmiotu mówiącego (tytuł, anafory, epifory, metafory, inwersje i wykrzyknienia) oraz omawia ich funkcje w tekście.

Jako inny tekst kultury uczennica przywołuje wiersz Mirona Białoszewskiego Ach gdyby nawet piec zabrali. Moja niewyczerpana oda do radości, w którym analizuje środki językowe wskazujące na emocje osoby mówiącej.

W ostatniej części następuje odwołanie do własnych doświadczeń komunikacyjnych. Uczennica wybiera ironię jako przykład środka językowego wyrażającego uczucia i omawia jej funkcje w komunikacji międzyludzkiej.

W podsumowaniu uczennica formułuje wniosek wskazujący na to, że literatura nie tylko odzwierciedla rzeczywistość i otaczający nas świat, ale wyraża także za pomocą różnych środków językowych towarzyszące nam emocje.

W wypowiedzi pojawia się szereg uogólnień, które wskazują na rolę emocji w życiu człowieka oraz w literaturze, która to życie przedstawia.

Zadanie 2.1.
Przykładowa realizacja (2)

Wstęp

Uczucie to, najogólniej, określony stan psychiczny, rodzaj emocji. Uczucia ludzkie są różne, np. patriotyczne, macierzyńskie; można odczuwać niezadowolenie, krzywdę, upokorzenie. Jednak najczęściej ?uczucie? to dla człowieka tyle, co miłość, czułość, tkliwość, namiętność, przyjaźń itd.

Rozwinięcie

- O uczuciach mówimy i piszemy bardzo często, zwłaszcza w tym drugim rozumieniu, co znajduje odzwierciedlenie w mniej lub bardziej stałych zwrotach, np. płoniemy do kogoś uczuciem, darzymy kogoś uczuciem, wyznajemy komuś uczucia itp.

- W codziennych sytuacjach uczucia można wyrażać bardzo różnymi środkami językowymi (werbalnymi i niewerbalnymi, np. za pomocą odpowiedniej interpunkcji). Do środków fonetycznych zaliczamy zmiany tonacji (celowe podwyższenie lub obniżenie tonu), natężenia głosu (np. krzyczymy na kogoś), zmiany szybkości mówienia (np. w złości albo mówimy szybko, albo specjalnie zwalniamy). Najwięcej możliwości dostarcza w tym zakresie leksyka: zdrobnienia (na ogół wyrażają one emocje pozytywne, np. córeczka, mamusia), zgrubienia (na ogół oddają emocje negatywne, np. grubas, kocisko). Uczucia wyrażamy za pomocą wyspecjalizowanych czasowników, przymiotników, imiesłowów, przysłówków, np. lubić, kochać, żałosny, nienawistny. Temu celowi służą również określone przedrostki (np. super-, hiper-, naj-), niektóre z nich występują zresztą samodzielnie (np. super!). Jeśli chodzi o składnię, to rozmaite uczucia dobrze wyrażają zdania wykrzyknikowe, zdania niepełne lub przerwane czy równoważniki zdania.  Odwołanie do własnych doświadczeń.

- W wierszu Tuwima mówi się o miłości do kobiety w sposób dość przewrotny. W poszczególnych zwrotkach waga tego uczucia jest dla podmiotu mówiącego różna (porównajmy odpowiednie sformułowania w strofie 1. jest mi wszystko jedno, w strofie 2. wolę nie niż tak i w strofie 3. uczucie żalu czy rozpaczy: rdzawy hak w sercu). A jednocześnie w całym wierszu powtarza się fraza: bardzo/strasznie mi Ciebie brak. Epitet bardzo zmieniony na potoczne strasznie sugeruje jednocześnie desperację podmiotu mówiącego. Potęgowanie żalu czy rozpaczy oraz miłosnych cierpień podkreślają również znaki wykrzyknienia: pojedyncze, podwójne i potrójne, także połączone z wielokropkiem w zwrotce 2. Podobną funkcję pełni również hiperbola: A w serce coraz głębiej / Wpija się rdzawy hak. Odwołanie do załączonego tekstu.

-Stany emocjonalne są wyrażane językowo również w innych tekstach literackich, np. Treny Jana Kochanowskiego, w których żal i rozpacz przedstawione zostały za pomocą różnorodnych środków: np. apostrofy: Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim / Moja droga Orszulo, tym zniknieniem swoim, antytezy: Pełno nas, a jakoby nikogo nie było, wyliczeń ? nie masz zabawki, nie masz rozsmiać się nikomu. Odwołanie do tekstu kultury.

Wnioski

Uczucia można wyrażać bardzo różnymi środkami językowymi i pozajęzykowych (np. mowa ciała, gesty). Każdy z nas ma własne doświadczenia komunikacyjne związane z wyrażeniem uczuć, uzależnione m.in. od środowiska, sytuacji komunikacyjnej, środka przekazu, aktualnego nastroju.

Zadanie 2.2.
Wymagania ogólne i szczegółowe

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje [...] jawne

3.2) zna pojęcia znaku i systemu znaków; [?]; rozróżnia znaki werbalne i niewerbalne, ma świadomość ich różnych funkcji i sposobów interpretacji.

III. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:

1.1) tworzy dłuższy tekst [...] mówiony [...] zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasad spójności znaczeniowej i logicznej

1.3) tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki i retoryki (stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje selekcji pod względem użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie)

1.4) publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, dbając o dźwiękową wyrazistość przekazu (w tym także tempo mowy i donośność głosu).

Pojęcia i terminy

- milczenie znaczące

- komunikacja społeczna

- środek komunikacji

- środek ekspresji

Komentarz do zadania

Można zająć różne stanowiska wobec tezy tekstu: zgodzić się z nią lub mieć inne zdanie. Uzasadnienie powinno dotyczyć sformułowanej przez ucznia oceny trafności sądu wyrażonego przez autorkę tekstu.

Zadanie 2.2.
Przykładowa realizacja (1)

Określenie problemu

Z milczeniem spotykamy się często w komunikowaniu się ludzi między sobą. Brak tekstu to pozornie brak komunikatu, jednak wiemy, że czasem milczenie komunikuje bardzo wiele. Postawienie tezy Tezę autorki tekstu, że milczenie może być środkiem komunikacji, uznaję za trafną.

Argumentacja

- Milczenie może przekazywać bardzo wiele informacji. Już Cyprian Kamil Norwid upominał się o ten sposób komunikacji i uznanie go za jeden ze składników mowy.

- Izydora Dąmbska uważa milczenie za wyraz i środek ekspresji człowieka. Czasem milczenie może oznaczać pewną postawę wobec życia i wynikać z określonej taktyki osoby milczącej. Według autorki w takich sytuacjach milczenie może zastąpić mową.

- Zdaniem Kwiryny Handke milczenie to tło, druga strona mówienia. Występują też sytuacje, gdy równocześnie mówi się i milczy, takie zjawisko nazywa autorka mowomilczeniem. To starannie przemyślanie milczenie albo przemilczanie pewnych informacji. Autorka pisze też o sytuacjach, gdy nie mówi się źle o osobach zmarłych i wtedy należy milczeć na ich temat, milczą także oskarżeni, którzy nie chcą przyznać się do swoich czynów. Milczeniem można wyrazić swój bunt, protest lub ukryć bezradność.  Odwołanie do załączonego tekstu.

- Milczenie może być objawem postawy duchowej człowieka. Ludzie refleksyjni, filozofowie, mnisi nie wypowiadają się często i do każdego. Milczeniem wyrażają postawę kontemplacyjną i swój stosunek do świata. Niekiedy możemy niekorzystnie ocenić daną osobę, nie znając motywacji jej milczenia. Myślimy wtedy, że ktoś okazuje nam lekceważenie. Odwołanie do własnych doświadczeń.

- W Wielkiej Improwizacji w Dziadów części III Adama Mickiewicza główny bohater, Konrad, rozmawia z Bogiem i stawia mu liczne zarzuty. Gdy Bóg nie odpowiada Konradowi, wtedy on mówi: Milczysz, jam cię teraz zbadał. Milczenie Boga w dramacie można interpretować jako reakcję na pychę Konrada. Milcząc, Bóg pokazuje Konradowi, że nie dostąpi zaszczytu rozmowy z Nim, gdyż zgrzeszył pychą. Milczenie Boga jest bardzo wymowne i zastępuje wszelkie słowa. Konrad odbiera milczenie Boga jako prowokację i posuwa się do bluźnierstw wobec Niego, a potem pada zemdlony. Jednak modlitwy ocalą duszę Konrada. Odwołanie do tekstu kultury.

Podsumowanie

Milczenie jest ważnym sposobem komunikacji w naszych przegadanych czasach. Gdy dźwięki i komunikaty towarzyszą nam wszędzie, milczenie nabiera nowego ważnego znaczenia. Od wiedzy i umiejętności osób, które go stosują, zależy, jak jest wykorzystywane.

Zadanie 2.2.
Przykładowa realizacja (2)

Wstęp

Refleksja Cypriana Kamila Norwida, który uważał milczenie za pełnoprawną część mowy, zmusza nas do zastanowienia się, czy milczenie, czyli brak tekstu, może być środkiem komunikacji.

Rozwinięcie

- Autorka artykułu uważa, że milczenie jest alternatywą dla mówienia, jest więc tak samo ważne, jak słowa. Milczenie może być środkiem ekspresji jest wtedy pauzą, która podkreśla stanowisko nadawcy, dodaje powagi problemowi, wymaga czasu do namysłu. Może być też objawem pewnej postawy duchowej lub wyrażać np. zakłopotanie czy dezaprobatę. Milczenie może być także wyrazem buntu. W tekście artykułu jest mowa również o mowomilczeniu, czyli mówieniu niepełnym, selektywnym, świadomym przemilczaniu pewnych faktów, np. w polityce lub dyplomacji. W naszej kulturze istnieje tradycja milczenia o złych uczynkach zmarłych, mówimy o nich tylko dobrze. Milczenie może być potraktowane jako akt bezradności, gdy żadne słowo niczego nie zmieni.  Odwołanie do załączonego tekstu.

- Cyprian Kamil Norwid w wierszu Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie opisuje losy wybitnych jednostek, które za życia były niedocenione i umierały często w zapomnieniu, a dopiero potomni docenili ich wielkość. Wiersz powstał po śmierci Adama Mickiewicza. Autor tworzy strofę Coś ty uczynił ludziom, Mickiewiczu?, jednak pozostałych dwóch wersów nie wypełnia słowami. Zestawienie Mickiewicza z Sokratesem, Napoleonem, Kolumbem czy Dantem potwierdza wielkość dorobku poety i szacunek Norwida złożony Mickiewiczowi. Norwid ceni Mickiewicza, chce jednak, żeby czytelnik sam oddał hołd zmarłemu poecie. Występują dwie linijki kropek, które czytelnik może wypełnić własną treścią, może też milcząc, poddać się refleksji nad twórczością Mickiewicza. Odwołanie do tekstu kultury.

- Przykładem przemilczenia, o której jest mowa w artykule, są teksty współczesnej reklamy. Skupiają się one tylko na prezentacji zalet sprzedawanego produktu, który jest przedstawiany jako dobry, pożyteczny, skuteczny, tani. Odwołanie do tekstów kultury.

- W niektórych sytuacjach prywatnych także milczymy. Człowiek zakochany milczy, gdy nie jest pewien reakcji drugiej osoby na swoje wyznanie lub jest zbyt wzruszony, żeby wypowiedzieć, co czuje do bliskiej osoby. Milczenie jest sposobem komunikacji tego, czego nie można oddać słowami. Mamy wtedy do czynienia z komunikacją pozawerbalną, ważniejsze od słów okazują się gesty i spojrzenia, a nawet zaczerwieniona ze wzruszenia twarz. Z własnych doświadczeń wiem, że milczeniem sygnalizujemy swój nastrój, okazujemy, że nie zgadzamy się z kimś. Milczymy także, gdy nie chcemy dać się sprowokować. Odwołanie do własnych doświadczeń.

Zakończenie

Milczenie może być sposobem komunikowania się i w wielu sytuacjach zastępuje słowa. Czasem to, co niewypowiedziane, jest najważniejsze. Dlatego należy uznać, że teza wyrażona w tekście jest trafna.

Zadanie 2.3.
Wymagania ogólne i szczegółowe

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje [...] jawne

3.3) [...] dostrzega i omawia współczesne zmiany modelu komunikacji językowej [...].

III. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:

1.1) tworzy dłuższy tekst [...] mówiony [...] zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasad spójności znaczeniowej i logicznej

1.3) tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki i retoryki (stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje selekcji pod względem użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie)

1.4) publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, dbając o dźwiękową wyrazistość  przekazu (w tym także tempo mowy i donośność głosu).

Pojęcia i terminy

- język narodowy

- zmiany językowe

- nowa polszczyzna

- współczesna kultura

- e-generacja

Komentarz do zadania

Zadanie wymaga zauważenia, że przemiany we współczesnej kulturze w znaczący sposób wpływają na polszczyznę. Uczeń może skoncentrować się na wybranych kontekstach kulturowych, które jego zdaniem mają największy wpływ na zmiany w języku i w komunikacji.

Zadanie 2.3.
Przykładowa realizacja (1)

Wstęp

Według autora tekstu język ma prawo do zmian, gdyż jest związany z życiem narodu i reaguje na wszystkie zmiany obyczajowe, ekonomiczne, kulturowe oraz polityczne, które zachodzą w danej społeczności. W ciągu ostatnich lat język zmienił się dość gwałtownie ze względu na zmiany kulturowe (globalizację, amerykanizację), techniczne (rozwój elektroniki i telekomunikacji), społeczno-polityczne (wpływ mediów).Odwołanie do załączonego tekstu.

Rozwinięcie

- Na szczególne omówienie zasługują zmiany językowe ukształtowane przez reklamę. Język reklamy wykorzystuje przede wszystkim slogany ? krótkie wyrażenia, zwroty łączące znane z nieznanym i aktywizujące odbiorcę, posługuje się też hasłem, apelem, sentencją w celu zachwalenia towaru, przekonania odbiorcy do jego zakupu. Bardzo często jest to język posługujący się rzeczownikami, przymiotnikami, przysłówkami (zwrotami potocznymi) w funkcji wartościującej, wpływającej na emocje, np.: Red Bull doda ci skrzydeł!!!, Bounty smak raju, Chipsy przyszły. Wykorzystuje się także połączenia wyrazów o tym samym brzmieniu i formie - homonimy, np. łączy bez łączy (reklama kleju). Polszczyzna kształtowana przez język reklam przenika do języka komunikacji codziennej.Odwołanie do tekstu kultury

- Kolejną zmianą wynikającą z rozwoju multimediów jest tendencja do skracania wypowiedzi np. w SMS-ach czy e-mailach. Używa się w nich skrótów np. z języka angielskiego (btw - by the way czy bardziej popularne OK). Dla użytkowników komunikatorów ważne jest wzmacnianie wyrazistości języka, przez stosowanie w tworzonych tekstach wielu ekspresywizmów, np. cool, mega czy też emotikonów wyrażających uczucia i emocje nadawcy.

- Przyczyną wprowadzania do języka polskiego anglicyzmów, czyli wyrazów, zwrotów, form wyrazów, konstrukcji zdaniowych lub związków frazeologicznych zapożyczonych z języka angielskiego, jest rozwój cywilizacyjny. Angielskie nazwy, takie jak np. komputer, skaner, reset funkcjonują w języku polskim od wielu lat (ze względu na brak ich polskich odpowiedników). Podobnie jest z nazwami coraz nowszych zdobyczy techniki, takimi jak np. ipad, notebook, iphone ? przyjęły się one w naszym języku nawet bez zmiany pisowni.

- Życie i język współczesnego społeczeństwa silnie determinuje telewizja. Pojawiły się różnego typu programy, wśród nich sitcomy, np. Świat według Kiepskich, czy seriale paradokumentalne, np. Szpital, odzwierciedlające życie zwykłych ludzi, a tym samym wprowadzające do języka ogólnego wyrażenia potoczne.Odwołanie do własnych doświadczeń.Odwołanie do własnych doświadczeń.Odwołanie do tekstów kultury.

Zakończenie

Język żyje i zmienia się pod wpływem szybko zmieniającej się rzeczywistości, która otacza jego użytkowników. Często jednak te zmiany we współczesnym języku polskim związane są z tzw. modą językową. Modne stają się cytaty, zapożyczenia, konstrukcje gramatyczne, nawet sposoby wymawiania pewnych wyrazów czy zwrotów, pochodzące z jakiegoś obcego języka, cieszącego się prestiżem.

Zadanie 2.3.
Przykładowa realizacja (2)

Określenie problemu

Język zmienił się na przestrzeni wieków. Wiele słów wyszło już z użycia, to samo stało się z pewnymi formami przypadków czy też strukturami składniowymi. Współczesny użytkownik języka posługuje się zupełnie innymi wyrazami lub ich innym znaczeniem niż dawniej.

Postawienie tezy

Przemiany języka związane są z przemianami rzeczywistości społecznej i kultury.

Argumentacja

- Autor tekstu stawia tezę, że język zmienia się na przestrzeni dziejów, a zmiany w języku powodowane są przez zmiany w zewnętrznej rzeczywistości. Autor omawia relacje między językiem a kulturą, dowodzi, że z jednej strony język stanowi fundament każdej kultury i jej podstawowe dobro, ale z drugiej kultura mocno wpływa na język.Odwołanie do dołączonego tekstu.

- Jedną z przyczyn zmian w języku ostatnich lat jest rewolucja elektroniczna, która wprowadziła do słownictwa leksykę specjalistyczną (np. twardy dysk) i spowodowała jej przechodzenie do wypowiedzi potocznych (np. zresetować mózg). Pojawiły się nowe formy komunikacji (SMS, poczta internetowa) wymagające między innymi skrótowości wypowiedzi i powodujące liczne błędy (w zakresie interpunkcji i pisowni polskich liter).Odwołanie do własnych doświadczeń.

- Drugą przyczyną zmieniania się współczesnej polszczyzny jest globalizacja/amerykanizacja otaczającej rzeczywistości, a więc moda na luz, co w języku objawia się licznymi zapożyczeniami i cytatami głównie z języka angielskiego (np. w języku ogólnym anglojęzyczne nazwy przedsiębiorstw, shop zamiast sklep), nowymi formułami grzecznościowymi (np. w slangu młodzieżowym powitania hi, hello i pożegnania bye, see you). Ważną rolę w przemianach polszczyzny odegrały rozwój marketingu i reklama. Konsumpcjonizm stał się nowym stylem życia. Dla współczesnego odbiorcy języka reklamy ważne stały się nazwy obiektów konsumpcji i ich cech. Reklama, aby manipulować odbiorcą, wykorzystuje skrzydlate słowa: cytaty np. z literatury (Ojciec prać?!), filmów (Ciemność, widzę ciemność), piosenek (All you need is love), tytuły książek czy filmów (Zezowate szczęście); slogany i hasła (Chłopaki z Katowic - Michałki z Wawelu), imiona czy nazwiska postaci fikcyjnych (Wielki Brat). Reklama stosuje też strategię wyolbrzymiania (formuła naj-), ale zestaw przymiotników wykorzystywanych w tekstach reklamowych jest dość ubogi, np. najlepszy, najsmaczniejszy, najczystszy, najtrwalszy itp.Odwołanie do własnych doświadczeń.Odwołanie do tekstów kultury.

Podsumowanie

Przemiany języka są konsekwencją przemian, które zachodzą w rzeczywistości społecznej i w kulturze. Najważniejszymi ich przyczynami są, moim zdaniem: rozwój technologiczny, demokratyzacja i globalizacja. Powodują one zmiany zachowań językowych użytkowników języka i wpływają na kondycję człowieka i całego społeczeństwa.

Zadanie 2.4.
Wymagania ogólne i szczegółowe

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

1.2) [...] odczytuje zawarte w tekstach informacje [...] jawne

1.5) wyróżnia argumenty, kluczowe pojęcia i twierdzenia w tekście argumentacyjnym [...]

3.4) rozpoznaje i nazywa funkcje tekstu ([...] ekspresywną [...]).

III. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:

1.1) tworzy dłuższy tekst [...] mówiony [...] zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasad spójności znaczeniowej i logicznej

1.3) tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki i retoryki (stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje selekcji pod względem użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie)

1.4) publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, dbając o dźwiękową wyrazistość przekazu (w tym także tempo mowy i donośność głosu).

Pojęcia i terminy

- sytuacja komunikacyjna

- język potoczny

- funkcja ekspresywna

Komentarz do zadania

Można zająć różne stanowiska wobec tezy tekstu: zgodzić się z nią lub mieć inne zdanie. Uzasadnienie powinno dotyczyć sformułowanej przez ucznia oceny trafności sądu wyrażonego przez autorkę tekstu.W realizacji należałoby przywołać tekst kultury, w którym wyrażane są uczucia i mówi się o emocjach, oraz scharakteryzować środki językowe służące współcześnie ludziom do mówienia o uczuciach.

Zadanie 2.4.
Przykładowa realizacja (1)

Wprowadzenie

Człowiek, żyjąc w społeczeństwie, buduje relacje z innymi ludźmi, w tym relacje emocjonalne (są one wyrazem potrzeby bliskości z drugim człowiekiem). Waga emocji w doświadczaniu siebie, drugiego człowieka i świata jest bardzo ważna. W mówieniu o tym, co się czuje, realizuje się ekspresywna funkcja wypowiedzi.

Rozwinięcie

1. Małgorzata Kita Szeptem?

- Autorka tekstu rozważa zagadnienie "analfabetyzmu emocjonalnego", czyli nieumiejętności werbalizowania uczuć, oraz wymienia tego przyczyny (kulturowe, psychologiczne i językowe).

- Małgorzata Kita koncentruje się przede wszystkim na nieumiejętności mówienia o miłości.

- Zgadzam się z autorką artykułu. Uważam też, że analfabetyzm emocjonalny, czyli nieumiejętność mówienia o uczuciach, dotyczy nie tylko miłości, ale także wyrażania innych uczuć, emocji, np. złości, radości. Niedoskonałość w wyrażaniu emocji przejawia się w tym, że rodzice odmawiają dzieciom prawa do wyrażania złości, zamiast nauczyć je tę złość spokojnie przeżyć i opowiedzieć o niej.Odwołanie do załączonego tekstu.Odwołanie do własnych doświadczeń.

2. Wojciech Kuczok Gnój

Bohater-narrator nie ma nawet imienia - nazywany jest synem starego K. To emocjonalny analfabeta, gdyż jedynym silnym doznaniem doświadczonym w domu rodzinnym był strach przed ojcem - starym K., niedojrzałym emocjonalnie, niezdolnym do komunikowania uczuć, werbalnego wyrażania emocji. Stary K. systematycznie wyładowuje złość na synu, nie traktuje go jak człowieka, a jak dziecko rasy ludzkiej. O uczuciach nie potrafi mówić cała rodzina K. Już pradziadek młodego K. nie mówił, że kocha swoje córki, nie nazywał ich pieszczotliwie. O uczuciach do nich myślał w pracy, a pracował jako kotłowy w trzech zakładach pracy, i palenie w kotłach dedykował w myślach córkom. Uważał, że to wystarczający dowód miłości ojcowskiej, nie rozmawiał więc nigdy z córkami o ich potrzebach, nie artykułował tego, co czuje, nie pytał o wrażenia, nastroje. Syn starego K. opowiada historię rodziny, starając się zrozumieć, dlaczego był bity przez ojca. Młody K. nigdy nie wiedział, co ojciec czuje. Stary K. wszelkie rozmowy z synem ograniczał do zadawania pytań o to, czy młody K. będzie jeszcze. Nie czekał jednak na odpowiedź.Odwołanie do tekstu kultury.

Zakończenie

Współcześni ludzie rzadko mówią o uczuciach. Według mnie najistotniejsze tego powody to niechęć i nieumiejętność mówienia o emocjach. Sądzę, że jeśli nie umiemy mówić o uczuciach i nie chcemy się tego uczyć, nigdy nie będziemy w stanie sami poczuć się szczęśliwi, nie zdołamy też zapewnić emocjonalnej stabilności naszym bliskim. Widoczne jest to w omówionym przykładzie powieści.

Zadanie 2.4.
Przykładowa realizacja (2)

Wstęp

Emocje pełnią ważną rolę w życiu człowieka. Należy zdać sobie sprawę z różnorodności emocji i z tego, że trzeba o nich mówić, gdyż jest to bardzo istotne w rozumieniu siebie i innych ludzi.

Teza

Spostrzeżenie Małgorzaty Kity, że współczesny człowiek jest emocjonalnym analfabetą, jest trafne. Człowiek XXI wieku, choć nieustannie ?gada?, wypowiada mnóstwo słów, nie potrafi w tym mówieniu oddać swych emocji, nie wie, jak je zwerbalizować.

Argumenty

- Małgorzata Kita twierdzi, że współczesny człowiek ma problemy z mówieniem o emocjach związanych z przeżywaniem miłości i nazywa to ?analfabetyzmem emocjonalnym?. Przyczyny niemówienia o uczuciach wynikają z tego, że ludzie nie umieją nazywać tego, co czują, wstydzą się mówić o intymnych uczuciach lub nie mówią o nich, ponieważ jest to źle widziane przez otoczenie. Małgorzata Kita pojęcie analfabetyzmu emocjonalnego stosuje wyłącznie do niemówienia o miłości. Można jednak, moim zdaniem, odnieść je do nieumiejętności wyrażania innych emocji, np. ludzie nie mówią o złości, radości czy smutku.

-Niemówienie o uczuciach i emocjach zaobserwować można u młodych ludzi, którzy na co dzień funkcjonują w grupie rówieśniczej. Język służy im często nie do komunikowania tego, co czują, ale do budowania relacji między członkami grupy. W takich grupach ?gada? się, aby sprawiać wrażenie, że się w ogóle jest. Mówienie przybiera formę ?paplaniny? o niczym. Unika się rozmawiania o tym, co ludzi naprawdę niepokoi, co czują. Jeśli mówi się uczuciach, to używa się języka potocznego, rzadko wyszukanej formy. Wiąże się to z panującą wśród młodych ludzi modą na bylejakość mówienia, która przejawia się w ubogim zasobie środków językowych.Odwołanie do załączonego tekstu.Odwołanie do własnych doświadczeń.

- Ubóstwo środków językowych wyrażających uczucia widoczne jest w niektórych tekstach piosenek hiphopowych. Ich autorzy posługują się powtórzeniami, cytatami, wykorzystują potocznie używane stałe związki frazeologiczne. Teksty piosenek hiphopowych są przepełnione wulgaryzmami. Raperzy często zamiast mówić o tym, co czują, wyrażają agresję, wzajemnie obrażają się, poniżają przeciwnika. Jeśli nawet poruszają temat miłości, to wyrażają uczucia w sposób prymitywny, np. o ładnej dziewczynie mówią laska.Odwołanie do tekstu kultury.

Wnioski

Analfabetyzm emocjonalny w analizowanych przykładach wiąże się z jednej strony z niechęcią do mówienia o uczuciach, z drugiej strony z nieumiejętnością mówienia o nich. Może także być spowodowany tym, że ludzie w określonych sytuacjach starają się ukryć to, co naprawdę czują, ponieważ chcą być akceptowani i ujawniają uczucia pożądane społecznie. Boją się też odrzucenia. W sytuacji intymnej często wyrażają to, co czują za pomocą gestów, spojrzenia, mowy ciała, a nie słów.

Zadanie 2.5.
Wymagania ogólne i szczegółowe

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:

1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje [...] jawne

1.5) wyróżnia argumenty, kluczowe pojęcia i twierdzenia w tekście argumentacyjnym [...]

3.2) [...] uzasadnia, że język jest systemem znaków [...].

III. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:

1.1) tworzy dłuższy tekst [...] mówiony [...] zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasad spójności znaczeniowej i logicznej

1.3) tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki i retoryki

1.4) publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, dbając o dźwiękową wyrazistość przekazu (w tym także tempo mowy i donośność głosu).

Pojęcia i terminy

- mowa

-komunikowanie się

- język

- system znaków

Komentarz do zadania

Zadanie wymaga porównania komunikacji za pomocą języka z innymi sposobami komunikowania się.

Zadanie 2.5.
Przykładowa realizacja (1)

1. Wprowadzenie

a) Wyjaśnienie znaczenia słowa wyjątkowy.

b) Tytuł artykułu podkreśla złożoność mowy jako przedmiotu badań, a jednocześnie wyjątkowość języka jako sposobu porozumiewania się ludzi. Mowa ludzka jest zjawiskiem niepowtarzalnym w naturze; jest wielofunkcyjnym narzędziem służącym i jednostce, i zbiorowości. Żaden inny sposób komunikowania się nie jest tak doskonały jak język.Odwołanie do załączonego tekstu.

2. Rozwinięcie zagadnienia

a) Odwołanie do tekstu Krzysztofa Szymborskiego:

- mowę ludzką cechuje:

zakodowanie (dźwiękowe w mowie, wzrokowe w piśmie, dotykowe w alfabecie Braille'a dla niewidomych, wizualno-przestrzenne w języku migowym)

arbitralność (w języku występują znaki umowne - symbole niemające naturalnego związku z opisywanym przedmiotem czy czynnością)

kreacyjność (tworzenie i rozumienie nieskończonej liczby komunikatów językowych)

- rola mowy:

przenosi informacje między ludźmi (społeczna)

umożliwia myślenie (zindywidualizowana).

Odwołanie do załączonego tekstu.

b) Film Walka o ogień:

- przedstawienie tematu filmu: moment przeistoczenia się zwierzęcia w istotę rozumną

- film, ukazując ludzi przed momentem narodzin mowy, podkreśla jej wartość; ukazanie społeczności istot, które nie mówią, pozwala widzowi dostrzec, jak prymitywna jest społeczność i jednostka bez daru mowy

- konkluzja: nieobecność mowy w filmie podkreśla jej wyjątkowość i rolę w komunikowaniu się.Odwołanie do wybranego tekstu kultury.c) Odwołanie do własnego doświadczenia

- mowa poszerza możliwości wyrażania ekspresji, np. odpowiednio zmieniając natężenie głosu (do krzyku lub szeptu) możemy przekazywać określone emocje, tworzyć nastrój

- mowa umożliwia ludziom budowanie wspólnoty (np. wymianę poglądów, upowszechnianie idei)

- język pozwala na utrwalanie dorobku kultury i przekazywanie go następnym pokoleniom

- w języku powstaje literatura - język jako tworzywo arcydzieł literackich.Odwołanie do własnych doświadczeń.

3. Podsumowanie

Pomimo mnogości form życia (przedstawia je autor artykułu na początku wypowiedzi) tylko człowiek posługuje się mową. Charakter mowy ludzkiej jest unikatowy. Jest ona, być może, najważniejszym czynnikiem decydującym o rozwoju kultury, cywilizacji i człowieka.

Zadanie 2.5.
Przykładowa realizacja (2)

1. O jakiej zagadce mówi tekst Krzysztofa Szymborskiego?

Krzysztof Szymborski podejmuje problem wyjątkowości mowy ludzkiej. Jego zdaniem fenomen mowy polega między innymi na tym, że jej pochodzenie i rola, a także przyczyny wyjątkowości nie zostały w sposób jednoznaczny wyjaśnione.Odwołanie do załączonego tekstu.

2. Co świadczy o wyjątkowości mowy według Krzysztofa Szymborskiego?

Omówienie najważniejszych cytatów:

- "mowa jest [...] czymś niezwykłym, jakościowo zupełnie odmiennym od wszelkich innych form komunikacji powszechnych w świecie żywych istot" (podkreślenie niezwykłości, wyjątkowości mowy),

- "jest on [język] fundamentalnym atrybutem człowieczeństwa" (rola mowy - tylko człowiek posługuje się mową),

- "jest instrumentem służącym myśleniu" (nasze myśli formułujemy w języku),

- "język przenosi myśli z jednego mózgu do drugiego" (język pozwala na komunikację między ludźmi),

- "język [...] wykazuje niebywałe bogactwo i różnorodność" (wyjątkowość mowy polega na tym, że może być kodowana i że umożliwia tworzenie ciągle nowych, niepowtarzalnych struktur),

-"język może być zakodowany dźwiękowo w mowie, wzrokowo w piśmie, w sposób wizualno-przestrzenny w języku migowym bądź dotykowo w alfabecie Braille'a dla niewidomych" (wyróżnik mowy spośród innych znaków).Odwołanie do załączonego tekstu.

3. Jaki tekst kultury potwierdza poglądy wyrażone przez Krzysztofa Szymborskiego?

Autorzy dzieł literackich, wykorzystując niezwykłość i bogactwo języka, mogą przedstawiać różnorodne tematy i problemy oraz wyrażać emocje. Jak można mówić o cierpieniu, pokazał Jan Kochanowski w Trenach. Poszczególne utwory cyklu przedstawiają różne etapy cierpienia: od uświadomienia sobie poniesionej straty, przez bunt, aż do pogodzenia się z losem. Kochanowski sięga po różnorodne językowe środki wyrazu: porównania, metafory, apostrofy. Kreuje obraz cierpiącego ojca, a jednocześnie filozofa przeżywającego kryzys światopoglądowy.Odwołanie do tekstu kultury.

4. Jakie osobiste doświadczenia potwierdzają poglądy wyrażone w tekście Zagadka?

- mowa umożliwia człowiekowi artykułowanie swoich potrzeb, poglądów, emocji,

- sposób mówienia wyraża jednostkę (indywidualizacja języka),

- język pozwala na tworzenie wspólnoty (np. gwary młodzieżowe czy inne rodzaje języków środowiskowych),

- za pomocą języka o tym samym można mówić na różne sposoby (inaczej niż w przypadku sygnalizacji świetlnej, gdzie "stop" zawsze wyrażane jest za pomocą koloru czerwonego).Odwołanie do własnych doświadczeń.

5. Jaki wniosek wynika z przeprowadzonych rozważań?

Mowa umożliwia człowiekowi rozwój, przyczynia się też do powiększenia dorobku kulturowego i cywilizacyjnego. Zatem człowiek powinien szanować język i doskonalić go. Warto na zakończenie przytoczyć słowa Juliusza Słowackiego: "Chodzi mi o to, aby język giętki / powiedział wszystko, co pomyśli głowa".