Matura ustna 2015 z języka polskiego - przykładowe zadania i rozwiązania (teksty literackie - część czwarta)

Zadanie 1.16.
Przykładowa realizacja (1)

Wprowadzenie
Na przestrzeni dziejów postawy patriotyczne kształtowały się w Polsce pod wpływem zmieniających się warunków. Kiedy Polska traciła wolność i niepodległość, twórcy stawiali sobie za cel zachęcanie do czynu zbrojnego, nawoływanie do walki.

Postawienie tezy
W polskiej mentalności głęboko zakorzenił się model patriotyzmu związany z czynem i walką (nie tylko zbrojną).

Argumentacja
Na podstawie wiersza Wincentego Pola
- Wiersz jest przykładem pieśni żołnierskiej: mówi o walkach prowadzonych przez Polaków z zaborcami i wzywa do czynu narodowo-wyzwoleńczego.
- Pol nazywa Polskę Matką (podkreślając jej wagę pisownią wielką literą), a powstańców jej synami.
- Patriotyczną determinację walczących poeta przedstawia zwięzłym stwierdzeniem ?poszli w bój bez broni?.
- W drugiej zwrotce poeta przywołuje obraz Rzeczpospolitej Obojga Narodów ? Polski i Litwy (?obok Orła znak Pogoni?), mogący pobudzać pragnienie przywrócenia Polski nie tylko wolnej, lecz także potężnej.

Na podstawie Pieśni o spustoszeniu Podola Jana Kochanowskiego
Pokazanie strat poniesionych przez ojczyznę w wyniku najazdu Tatarów. Pieśń ta równocześnie nawołuje do przyjęcia postawy aktywnej i obrony ojczyzny przed najeźdźcą.

Na podstawie pieśni Mury Jacka Kaczmarskiego
Pieśń ta, dzięki bojowemu nastrojowi oraz sugestywnej i obrazowej symbolice (mury, kajdany, kraty, łańcuchy, bat) stała się hymnem opozycji antykomunistycznej. Mobilizowała do walki z systemem komunistycznym. Choć w rzeczywistości jej wymowa jest inna ?
mówi o samotności śpiewaka wobec tłumu. Jej pierwowzorem jest utwór katalońskiego pieśniarza Lluisa Llacha.

Podsumowanie
Widoczne w tekstach kultury oblicze polskiego patriotyzmu charakteryzuje się duchem bojowym. Twórcy starali się mobilizować Polaków do działań na rzecz wolności.

Zadanie 1.16.
Przykładowa realizacja (2)

Wstęp
Twórcy sięgali po tematykę patriotyczną szczególnie w chwilach trudnych dla swojej ojczyzny, podtrzymując miłość do niej. W czasach niewoli głównie zachęcali do otwartej walki z wrogiem, ale inspirowali również inne formy walki, a także biernego oporu.

Rozwinięcie
Z wiersza Wincentego Pola
- Wiersz Pola należy do patriotycznego nurtu poezji okolicznościowej. Często były one reakcją na konkretne wydarzenia. Pełniły nośne funkcje publicystyczne. Przekazywano je ustnie, dorabiano melodie. Tworzono kanon patriotyczny, który współtworzył legendę powstań.
- Mobilizujące jest także, pojawiające się w refrenie, dumne i stanowcze: ?Niechaj Polska zna, / Jakich synów ma!?
Konrad Wallenrod ? chce pokonać wroga, prowadząc walkę ukrytą.

Formą biernego oporu na terenach zaboru rosyjskiego po powstaniu styczniowym było noszenie przez kobiety czarnych, żałobnych sukien, a także czarnej biżuterii.

Czynem patriotycznym jest także praca dla dobra społeczeństwa, co odzwierciedla literatura pozytywizmu ? to dla dobra kraju chce gospodarować nowocześnie Witold Korczyński z
Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej.

Zakończenie
Alternatywne wobec otwartej walki formy sprzeciwu wobec wroga, np. walka podstępna, bierny opór w postaci pewnych postaw konsolidujących naród, były nie mniej skuteczne w podtrzymywaniu i kształtowaniu postaw patriotycznych, a przy tym nie narażały narodu na tragedię utraty życia przez patriotyczną młodzież.

Wymagania ogólne i szczegółowe

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:
1.1) odczytuje sens całego tekstu [...]
1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarówno jawne, jak i ukryte.

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:
1.2) określa problematykę utworu
2.1) wskazuje zastosowane w utworze środki wyrazu artystycznego i określa ich funkcje [...]
2.4) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera (narracja, fabuła, sytuacja liryczna, akcja)
2.5) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzega cechy wspólne i różne)
3.1) przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją (gimnazjum)
3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (np. słowa ? klucze, wyznaczniki kompozycji)
3.2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne)
3.3) porównuje funkcjonowanie tych samych motywów w różnych utworach literackich
3.4) odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu
4.2) dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne
4. 1) dostrzega związek języka z wartościami, rozumie, że język podlega wartościowaniu
[...], jest źródłem poznania wartości [...] (takich jak: dobro, prawda, piękno; wiara, nadzieja, miłość; wolność, równość, braterstwo; Bóg, honor, ojczyzna; solidarność, niepodległość, tolerancja)
4.1) ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane [...], a także rozpoznaje ich obecność w życiu oraz literaturze i innych sztukach (gimnazjum)
4.2) poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne (gimnazjum)
4.2) dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne
4.3) dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych,
etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość (gimnazjum)
4.3) dostrzega w świecie konflikty wartości (np. równości i wolności, sprawiedliwości i
miłosierdzia) oraz rozumie źródła tych konfliktów.

III. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:
1.1) tworzy dłuższy tekst [...] mówiony [...] zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasad spójności znaczeniowej i logicznej
1.2) przygotowuje wypowiedź (wybiera [...] odpowiedni układ kompozycyjny, analizuje temat, wybiera formę kompozycyjną, sporządza plan wypowiedzi, dobiera właściwe słownictwo)
1.3) tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki i
retoryki (stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje selekcji pod względem użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie)
1.4) publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, dbając o dźwiękową wyrazistość przekazu (w tym także tempo mowy i donośność głosu)
2.3) tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się (gimnazjum).

Pojęcia i terminy
- wojna
- heroizm
- antyheroizm
- naturalizm
- cierpienie

Komentarz do zadania
Zdający powinien zinterpretować fragment tekstu Białoszewskiego, dostrzegając w nim
specyficzność spojrzenia na wojnę z perspektywy cywila niezaangażowanego w walkę zbrojną (przeniesienie życia do podziemia, tęsknota za normalnością, ucieczka w
metafizykę). Ponadto zagadnienie różnych postaw wobec wojny należy rozwinąć
poprzez odwołania do co najmniej dwóch innych tekstów kultury (literackich bądź nieliterackich).

Zadanie 1.17.
Przykładowa realizacja (1)

Teza
Wojna dotyczy nie tylko walczących, ale także cywilów. Ludzie mogą wobec niej przyjmować postawy aktywne lub pasywne.

Uzasadnienie
Obraz wojny oczami cywila w Pamiętniku z powstania warszawskiego Mirona Białoszewskiego:
- bohater nie jest aktywnym uczestnikiem walk powstańczych, jego życie zostaje przeniesione do piwnicy i ? paradoksalnie ? uwznioślone (dużo modlitw, autorstwo litanii)
- pozory normalnego życia (spacer, ploty)
- rzeczywistość wojenna ukazana w konwencji wspomnienia ? pamiętnika
- bohater ? jeden z wielu cywilnych mieszkańców Warszawy.

Opowiadania Tadeusza Borowskiego ? wojna pozbawiona heroizmu:
- postawa przystosowania się do rzeczywistości ? próba przetrwania w sytuacji ekstremalnej (konieczność czy oportunizm?)
- obóz koncentracyjny ukazany z perspektywy więźnia Auschwitz i innych obozów hitlerowskich ? codzienność więźnia
- brak buntu, akceptacja mechanizmu obozowej walki o byt i obowiązującej hierarchii wartości, apatia moralna.

Aleksander Kamiński Kamienie na szaniec:
- postawa aktywnej walki z wrogiem mimo świadomości braku szans jej powodzenia
- walka w imię romantycznego ideału ludzi, którzy są kamieniami rzucanymi przez Boga na szaniec (cytat z wiersza Juliusza Słowackiego Testament mój)
- poświęcenie życia dla wyższych wartości: wolności, przyjaźni.

Podsumowanie
Jest wiele różnych postaw, jakie można przyjmować w czasie wojny, zagrożenia życia. Trudno o ich jednoznaczną ocenę, gdyż trzeba brać pod uwagę wiele kontekstów, w jakie są uwikłani bohaterowie. W ekstremalnych warunkach najważniejsze może okazać się zarówno ocalenie życia biologicznego, jak i jego poświęcenie dla ideałów.

Zadanie 1.17.
Przykładowa realizacja (2)

Wstęp
Wojna to szczególny czas, w którym cierpienie, śmierć i poczucie zagrożenia stają się codziennym doświadczeniem, a zniszczeniu ulegają nie tylko dobra materialne, ale także systemy wartości i skażona złem psychika człowieka. Z drugiej strony wojna to czas hartowania się charakterów, wzmacniania więzi, sprawdzania się w najtrudniejszych warunkach.
Analiza tekstów kultury dotykających tematu wojny często ujawnia ogólną ocenę tego zjawiska, będącą wyrazem poglądów autora ? jego postawy wobec wojny.

Teza
Utwory dotyczące wojny często wyrażają także odautorską ocenę tego granicznego dla człowieka doświadczenia, uwidoczniają postawę autora wobec wojny.

Rozwinięcie
Wojna przedstawiona w Pamiętniku z powstania warszawskiego Mirona Białoszewskiego jako zaprzeczenie heroicznego czynu:
- życie, które schodzi do piwnicy ? wojna jako zejście do piekieł
- atmosfera strachu i niepewności
- zwrot ku metafizyce
- nasilenie przeżyć wewnętrznych (?dużo pisałem?)
- pozorowanie życia na powierzchni (ploty, spacery)
- przedstawieni w pamiętniku ludzie chronią swoje życie przed nalotami bombowymi, rytm ich dni wyznaczają bombardowania
- rzeczywistość tych ludzi jest pozbawiona heroizmu, szukają schronienia.
Wniosek: Z Pamiętnika... można odczytać postawę autora wobec wojny, która upadla ludzi, czyni ich bezradnymi i sprowadza życie do metaforycznego piekła.

Film Jana Komasy Miasto 44:
- sceny z życia ludzi młodych w Warszawie czasu powstania
- okrucieństwo rzeczywistości wojennej (scena bombardowania, szczątków ludzkich)
- bohaterowie mimo woli, choć z wyboru ? paradoksalność sytuacji powstańców.
Wniosek: Film Komasy dobitnie pokazuje, że wojna jest zawsze złem, a powstanie to nie tylko bohaterscy żołnierze i ?morowe? panny, ale przede wszystkim cierpienie, śmierć i zniszczenie (nie tylko zewnętrzne, ale i psychiczne).

Aleksander Kamiński Kamienie na szaniec:
- wojna jako przygoda ? moment dochodzenia do świadomości, że przygoda wojenna może kosztować życie
- wojna jako próba przyjaźni ? wykorzystanie toposu miłości i wierności za grób
- wojna jako sprawdzian ? ideały harcerskie jako motywacja działania bohaterów
- wojna jako moment kształtowania się dojrzałości społecznej i krystalizacji wewnętrznej świata wartości człowieka, moment doroślenia.
Wniosek: Dla Aleksandra Kamińskiego ? żołnierza Armii Krajowej i ideologa Szarych Szeregów wojna była czasem okrutnym, ale jednocześnie kształtującym charaktery i hartującym człowieka. Postawa tego autora, wyrażona m.in. w Kamieniach na szaniec,
nie jest tak jednoznacznie negatywna, jak w przypadku Białoszewskiego i Komasy.

Zakończenie
Twórcy kultury często pokazują wojnę przez pryzmat własnych doświadczeń życiowych i (lub) dokonanych analiz i refleksji. Mimo że w przypadku większości tekstów postawa autorów wobec wojny nie jest wyrażona wprost, można ją odczytać ?pomiędzy wierszami?: na przykład na podstawie poglądów i postaw pozytywnych i negatywnych bohaterów czy sposobu przedstawiania wojennych realiów, operowania szczegółem.

Wymagania ogólne i szczegółowe

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:
1.1) odczytuje sens całego tekstu [...]
1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarówno jawne, jak i ukryte.

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:
1.1) prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki
1.2) określa problematykę utworu
2.1) wskazuje zastosowane w utworze środki wyrazu artystycznego i określa ich funkcje (poznane wcześniej, a ponadto: oksymorony, synekdochy, hiperbole, paralelizmy) oraz inne wyznaczniki poetyki danego utworu (z zakresu podstaw wersyfikacji, kompozycji, genologii) i określa ich funkcje
2.2) dostrzega w czytanych utworach cechy charakterystyczne określonej epoki
2.4) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego [...]
2.5) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzega cechy wspólne i różne)
3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (np. słowa ? klucze, wyznaczniki kompozycji)
3.2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne)
3.3) porównuje funkcjonowanie tych samych motywów w różnych utworach literackich
3.4) odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu
4.1) dostrzega związek języka z wartościami, rozumie, że język podlega wartościowaniu [...], jest źródłem poznania wartości [...] (takich jak: dobro, prawda, piękno; wiara, nadzieja, miłość; wolność, równość, braterstwo; Bóg, honor, ojczyzna; solidarność, niepodległość, tolerancja)
4.2) ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich
przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, np. patriotyzm ? nacjonalizm
[...] (gimnazjum)
4.2) dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne
4.3) dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych,
etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość (gimnazjum).

III. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:
1.1) tworzy dłuższy tekst [...] mówiony [...] zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasady spójności znaczeniowej i logicznej
1.2) przygotowuje wypowiedź (wybiera [...] odpowiedni układ kompozycyjny, analizuje temat, wybiera formę kompozycyjną, sporządza plan wypowiedzi, dobiera właściwe słownictwo)
1.3) tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki
i retoryki (stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje,
dokonuje selekcji pod względem użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie)
1.4) publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, dbając o dźwiękową
wyrazistość przekazu (w tym także tempo mowy i donośność głosu)
1.7) stosuje zasady etykiety językowej [...] (gimnazjum)
2.3) tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się (gimnazjum)

2.11) operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych [...] koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: [...] społeczeństwo i kultura; region i Polska (gimnazjum).

Pojęcia i terminy
- powstanie listopadowe
- poświęcenie
- pamięć
- historia
- żałoba narodowa

Komentarz do zadania
Zdający powinien zinterpretować wiersz Gaszyńskiego, podkreślając, że pokazuje on
charakterystyczny element XIX - wiecznej rzeczywistości popowstaniowej: identyfikowanie
się przez Polki ze sprawą narodowowyzwoleńczą poprzez manifestowanie żałoby po upadku powstania listopadowego. Ponadto zagadnienie indywidualnych postaw ludzi wobec utraty niepodległości przez ich ojczyznę (nie musi to dotyczyć Polski) należy rozwinąć poprzez odwołania do co najmniej dwóch innych tekstów kultury (literackich bądź nieliterackich).

Zadanie 1.18.
Przykładowa realizacja (1)

Określenie problematyki
Powstania narodowe to jeden z najważniejszych motywów występujących w literaturze XIX wieku ? zarówno w romantyzmie, jak i pozytywizmie. Polska była w tym okresie pod zaborami, więc kwestia walki o niepodległość stała się najważniejsza.

Postawienie tezy
Żałoba narodowa wyrażająca rozpacz była reakcją wielu Polaków na stłumienie powstań narodowowyzwoleńczych w XIX w.

Argumentacja
Z wiersza Gaszyńskiego:
- Bohaterką wiersza jest młoda kobieta, której reakcją na utratę niepodległości jest przywdzianie czarnej sukienki i rezygnacja z jakichkolwiek ozdób:
?Schowaj, matko, suknie moje,
/ Perły, wieńce z róż,
/ Jasne szaty, świetne stroje?.
Decyzja o noszeniu żałoby wynika z traktowania ojczyzny jak bliskiejosoby, która umarła.
- Kobieta wspomina też czas, gdy tego wszystkiego używała ? to okres, gdy w narodzie pojawiła się nadzieja na wolność (?szczęścia świt?). Pięknym ubiorem, klejnotami i wymyślną fryzurą świętowała zwycięskie bitwy pod Iganiami i pod Wawrem. Teraz, gdy nadzieja zgasła, stwierdza: ?Nie dla mnie to już?.
- Przywołując czas nadziei, nadmienia też o szyciu chorągiewek ?dla ułańskich dzid? przy śpiewie narodowych piosenek. To był jej wkład w pomoc powstańcom.
- W wierszu przeplatają się tragedie dotyczące jej bezpośrednio (śmierć brata,
zaginięcie narzeczonego wziętego do niewoli), z tragedią narodową ? stłumienie powstania i pozostanie Polski w niewoli. Jej reakcje są podobne ? żałoba (?Czarna sukienka? ? motyw regularnie kończący co drugą zwrotkę), co pokazuje, jaką wagę przywiązuje do spraw narodu. Oba wymiary tragedii są niejako zrównoważone, a więc kobieta losy ojczyzny traktuje na równi ze swoją osobistą historią.

- Po powstaniu listopadowym (1830 ? 1831) i styczniowym (1863 ? 1864) powstało zarówno w kraju, jak i na emigracji wiele tekstów literackich odnoszących się do rzeczywistości popowstaniowej. Zarówno w pierwszym, jak i w drugim wypadku reakcje wobec cierpienia narodowego (egzekucji, zesłań na Syberię, konfiskat majątków) były zbliżone ? nastał czas narodowej żałoby.

Świadectwem tego jest właśnie wiersz Konstantego Gaszyńskiego.
- Tematyka powstańczych klęsk oraz żałoby popowstaniowej jest obecna w twórczości Elizy Orzeszkowej. W noweli Gloria victis jedna z bohaterek to młoda kobieta ? Anielka, która w walkach powstania styczniowego straciła brata i ukochanego. Jej rozpacz najpełniej wyraża scena, gdy przychodzi na mogiłę powstańczą w miejscu, gdzie toczyła się walka, na leśnej polanie. Długo leży na grobie i opowiada o swym cierpieniu. Gdy odchodzi, kładzie na grobie
krzyżyk. Nigdy już więcej tam nie wraca.

- Podobną postacią była bohaterka powieści Orzeszkowej Nad Niemnem ? Andrzejowa Korczyńska. Kobieta po śmierci męża, poległego w powstaniu styczniowym, na znak żałoby nie zdejmowała czarnej sukni. Robiła wszystko dla uczczenia pamięci swego męża, którego bardzo kochała.

- Wielcy artyści tworzący po powstaniach narodowych, a szczególnie po styczniowym, dawali wyraz swemu przeżywaniu okresu popowstaniowych klęsk i rozczarowań w różny sposób. Jan Matejko na obrazie Polonia ? rok 1863 ukazuje alegoryczno - symboliczną interpretację klęski. W centralnym miejscu obrazu znajduje się kobieta w czarnej, żałobnej sukni zakuwana w kajdany. Suknia jest podarta na ramieniu, co może oznaczać, że kobieta wiele wycierpiała. Na obrazie stoją oficerowie carscy, porządnie ubrani ? to zapewne oprawcy. Po prawej stronie widać zróżnicowaną grupę ludzi pod nadzorem. Być może oczekują zesłania na Sybir. Widać, że cierpią i są przygnębieni. W swym dziele Matejko pragnął zawrzeć syntezę losu narodowego Polaków, którzy utracili ojczyznę i mimo zbrojnego buntu nie zdołali przywrócić upragnionej wolności (zakucie w kajdany). Kobieta w
sukni żałobnej ? alegoria Polski jest jednocześnie malarskim wyobrażeniem losu wielu kobiet.

Podsumowanie
Społeczeństwo polskie w okresie zaborów bardzo mocno identyfikowało się ze zrywami narodowymi. Po klęskach najczęstszą reakcją było uczestnictwo w żałobie narodowej i oddawanie czci poległym.

Zadanie 1.18.
Przykładowa realizacja (2)

Wstęp
Powstania narodowowyzwoleńcze miały miejsce w Polsce przez cały wiek XIX. Szczególnie tragiczne były dwa z nich: listopadowe (1830 ? 1831) i styczniowe (1863 ? 1864). Wiele gestów i czynów Polaków niebiorących udziału w walce świadczyło o ich solidaryzowaniu się z walczącymi rodakami.

Rozwinięcie
Konstanty Gaszyński w utworze Czarna sukienka przedstawia charakterystyczną reakcję społeczeństwa na tragedię powstania listopadowego.
- Główną bohaterką wiersza jest kobieta, która straciła w powstaniu brata i ukochanego. Dlatego założyła strój żałobny. Jednak równie ważnym powodem noszenia przez nią żałoby w postaci tytułowej czarnej sukienki jest niewola Polski zagrabionej przez zaborców, przedłużająca się z powodu upadku powstania styczniowego.
- W wierszu Gaszyńskiego powstańcy nie są rozliczani z klęski ? widać za to głęboką solidarność z nimi. Osoba mówiąca w wierszu orientuje się w przebiegu zrywów narodowowyzwoleńczych: opłakuje śmierć brata w bitwie pod Grochowem, ale cieszy się zwycięskimi walkami powstańców pod Iganiami i Wawrem, co wyraża uroczystym wyglądem: ?Gdy liść Igań,
Wawru kwiaty
/ Dał nam zerwać los, /
Brałam perły, drogie szaty
/ I trefiłam włos?.
- Bohaterka przeżywa utratę ojczyzny jak śmierć kogoś bliskiego (?do
grobu Polska zstąpiła?). Żałoba po śmierci brata zbiega się w jej życiu z żałobą
po śmierci ojczyzny. Obie manifestuje w ten sam sposób: wkładając czarną sukienkę. Tragedia osobista i narodowa stają się tu tożsame.
- Kobieta angażuje się w sprawy narodowe i robi, co może, aby swym działaniem wspomóc bliskich i ojczyznę. Gdy powstańcy zwyciężają w pojedynczych bitwach, cieszy się wraz z nimi i odzyskuje nadzieję na zwycięstwo (?Gdy nadziei wytryskał zdrój? i nastał ?szczęścia świt?, kobieta zakładała ?szatę godową?).
- Zaangażowanie kobiety w sprawy narodowe widać też w konkretnych działaniach na rzecz powstańców: ?szyła chorągiewki/ Dla ułańskich dzid?. Znamienne jest także przedkładanie spraw Polski nad prywatne życie uczuciowe, co pokazuje akceptacja rozstania z ukochanym wyruszającym w bój o wolność, nazwanym tu ?bratnią sprawą?. Bohaterka wiersza nie
uznawała tego za powód do żałoby: ?wtenczas, choć smutna, lubiła stroje?. Dopiero zaginięcie mężczyzny w niewoli staje się powodem przywdziania żałoby.

W Dziadów części III Adama Mickiewicza w scenie więziennej toczy się rozmowa o aresztowaniach i represjach na Polakach ze strony Nowosilcowa. Konrad śpiewa pieśń zemsty, aby dać wyraz swoim emocjom oraz solidaryzować się z tymi, którzy po powstaniu cierpią.

Jednym z liryków, w którym poeta opisał gesty solidaryzujących się z walczącymi w powstaniu jest wiersz Śmierć pułkownika Adama Mickiewicza.
Gdy w chatce leśnika umierała Emilia Plater, walcząca w czasie powstania listopadowego w
męskim przebraniu, lud współcierpiał wraz z nią. Tłumy wieśniaków zbiegły się z wiosek przed chatkę, opłakiwały ją i pytały o jej zdrowie. Następnie ludzie klęknęli przed progiem domu leśnika i wraz z kapłanem modlili się za bohaterkę powstania listopadowego.

Zakończenie
Omówione wyżej przykłady pokazują, jak ważna sprawą w życiu wielu ludzi jest
wolność ojczyzny. Utrata tej wolności staje się osobistą tragedią, porównywalną ze