Matura ustna 2015 z języka polskiego - przykładowe zadania i rozwiązania (teksty literackie - część druga)

Zadanie 1.6
Przykładowa realizacja (1)

Wstęp
- szczególna rola artysty w kulturze jako kogoś wyróżniającego się
- Confiteor
? manifest artystyczny Stanisława Przybyszewskiego

Teza
Powinnością artysty jest tworzenie sztuki wolnej od zobowiązań.

Argumentacja
1. Confiteor Stanisława Przybyszewskiego
- artysta jako przedstawiciel elity społecznej i duchowy arystokrata oraz kapłan powinien służyć prawdziwej sztuce, niemającej nic wspólnego z zaspokojeniem potrzeb mas
- artysta to ktoś szczególny (?był wielkim mędrcem, który wiedział najtajniejsze przyczyny i tworzył nowe, nigdy nie przeczuwane syntezy?), wybrany (kapłan religii zwanej sztuką)
- obdarzony absolutną wolnością powinien korzystać z całkowitej swobody twórczej
- nie powinno mu zależeć na przypodobaniu się tłumom, schlebianiu gustom innych, ponieważ z reguły prowadzi to do rezygnacji z wysokich walorów artystycznych dzieł i istoty sztuki, a sztuka jest ?celem sama w sobie?.

Wniosek z tej części wypowiedzi
Prawdziwy artysta powinien tworzyć w duchu wolności. Odwołanie do załączonego tekstu.
2. Evviva l?arte  Kazimierza Przerwy-Tetmajera
- artysta to ktoś wybrany (natchniony) przez Boga, lepszy od ?zjadaczy chleba? (filistrów), jego powinnością jest głoszenie pochwały sztuki
- jego cel (tak samo jak innych twórców) to dbałość o nieśmiertelną sławę (laury)
- nawet cierpiąc głód, artysta powinien pozostać wierny ideałom i służyć sztuce
? najwyższej lub wręcz jedynej wartości.

Wniosek z tej części wypowiedzi
Artysta to ktoś szczególny, jego znaczenie w kulturze wyznacza stopień jego zaangażowania w sztukę. Odwołanie do wybranego tekstu kultury.

3. Amadeusz w reż. Miloša Formana
- losem genialnego kompozytora powinno być tworzenie muzyki, a nie borykanie się z codziennością
- artyści nie powinni być zależni finansowo od niewrażliwych na sztukę ludzi
- najważniejszym i podstawowym obowiązkiem twórcy powinno być korzystanie z całkowitej swobody twórczej

Wniosek z tej części wypowiedzi
Artysta, by tworzyć, musi być zupełnie wolny od jakichkolwiek wpływów zewnętrznych.
Odwołanie do wybranego tekstu kultury.

Podsumowanie
W różnych tekstach kultury znajdziemy portrety artystów oddanych przede wszystkim sztuce, której tworzenie uważali za swoją największą powinność.

Zadanie 1.6
Przykładowa realizacja (2)

Wstęp
Problem szczególnych zadań stawianych przez społeczeństwo artyście przewija się przez całą kulturę ? od starożytności do dziś.

Teza
Powinnością artysty powinno być tworzenie sztuki zaangażowanej w sprawy społeczne.

Rozwinięcie

1. Satyry Ignacego Krasickiego wyrazem troski oświeceniowego twórcy o naród i państwo:
- wybór gatunku (satyra ? jej elementy dydaktyczne)
- piętnowanie wad i niewłaściwych postaw szlachty (nadużywania alkoholu i skłonności do bójek ? Pijaństwo, kosmopolityzmu ? Żona modna, złego wychowania i upadku obyczajów ? Świat zepsuty)
- pokazywanie wzorów postępowania ? Do króla, które mimo iż wyszydzane i krytykowane, mające wielu oponentów, otwierają możliwość reformy państwa (także mentalności obywateli).
Odwołanie do wybranego tekstu kultury.
2. Mendel Gdański Marii Konopnickiej apelem o tolerancję:
- zaangażowanie pisarki w sprawy społeczne (nowela literacką odpowiedzią na apel Elizy Orzeszkowej o publikacje przeciwstawiające się antysemityzmowi)
- portret bohatera ? starego Żyda, byłego powstańca 1863 roku, który był związany z miastem i cieszył się szacunkiem sąsiadów, przeciwstawiony obrazowi prymitywnego tłumu.
Odwołanie do wybranego tekstu kultury.
3. Confiteor Stanisława Przybyszewskiego jako polemika z tradycją sztuki zaangażowanej:
- wpływ filozofii Fryderyka Nietzschego na poglądy Przybyszewskiego ? koncepcja artysty jako nadczłowieka należącego do ?wyższych dziesięciu tysięcy? i jednostki istniejącej poza dobrem i złem
- artysta ma prawo do korzystania ze swobody twórczej, która nie jest ograniczana żadnymi obowiązkami społecznymi
- twórca powinien dbać o walory artystyczne dzieł, a nie o przychylność ludzi ? odbiorców sztuki
- artyści mają za zadanie tworzyć sztukę niesłużącą celom pozaartystycznym. Odwołanie do załączonego tekstu.

Podsumowanie
Prawdziwy artysta może stawiać przed sobą różne cele: służenia wyłącznie sztuce lub edukacji czy reedukacji społeczeństwa (wychowania) poprzez skłanianie swoimi dziełami odbiorców do refleksji i zmiany postawy.

Wymagania ogólne i szczegółowe

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:
1.1) odczytuje sens całego tekstu [...]
1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarówno jawne, jak i ukryte.

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:
1.2) określa problematykę utworu
2.4) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego [...]
2.5) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzega cechy wspólne i różne)
3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu [...]
3.2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne)
3.3) porównuje funkcjonowanie tych samych motywów w różnych utworach literackich
4.2) dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości
uniwersalne
4.3) dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych,
etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość (gimnazjum).

III. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:
1.1) tworzy dłuższy tekst [...] mówiony [...] zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasad spójności znaczeniowej i logicznej
1.2) przygotowuje wypowiedź (wybiera [...] odpowiedni układ kompozycyjny, analizuje temat, wybiera formę kompozycyjną, sporządza plan wypowiedzi, dobiera właściwe słownictwo)
1.3) tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki i
retoryki (stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje selekcji pod względem użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie)
1.4) publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, dbając o dźwiękową wyrazistość przekazu (w tym także tempo mowy i donośność głosu)
2.1) operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym
i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów [...] kultura)
2.3) tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się (gimnazjum).

Pojęcia i terminy
- exegi monumentum
- non omnis moriar
- sztuka
- wieczność
- nieśmiertelność
- artyzm

Komentarz do zadania
Wypowiedź może dotyczyć ogólnej kwestii nieśmiertelności artystów, którzy poprzez swoją
twórczość mogą liczyć na ?wieczną sławę?, bądź sposobów, za pomocą których sztuka może
uczynić twórcę nieśmiertelnym. Uczeń powinien odwołać się do przytoczonej pieśni i ?
na podstawie ustaleń analitycznych odnoszących się do treści i formy utworu ? przedstawić
poglądy Kochanowskiego na omawiany temat. Przywołane przez ucznia teksty kultury (co
najmniej dwa) mogą stanowić potwierdzenie słów czarnoleskiego poety lub mieć wobec nich charakter polemiczny.

Zadanie 1.7.
Przykładowa realizacja (1)

Wstęp
Twórcy podejmują temat nieprzemijającej sławy. Jako jeden z pierwszych uczynił to Horacy. W jednej z pieśni (Exegi monumentum) stwierdza, że swą twórczością postawił sobie i swemu dziełu pomnik trwalszy niż ze spiżu. Stąd jego wniosek: ?Non omnis moriar?
? ?Nie wszystek umrę?, będę żył w swoim dziele.

Wywód
W swym utworze Kochanowski powtórzył główne idee rzymskiego poprzednika. Poeta w duchu horacjańskim wyraża pewność, że ?nie umrze cały?, bo sztuka jest wieczna, dzieło nie jest śmiertelne, tak jak śmiertelny jest człowiek. Nie chce, aby po nim płakano, ponieważ śmierć nie będzie dla niego końcem życia ? zacznie żyć poprzez swą twórczość.
Odwołanie do załączonego tekstu.
Tradycję pisania o wiecznym trwaniu w twórczości podejmuje Juliusz Słowacki w wierszu
Testament mój. Poeta jest przekonany, że jego imię będzie trwać przez pokolenia z powodu doniosłości dzieł, jakie po nim pozostaną.
Odwołanie do wybranego tekstu kultury.
Utworem współczesnym podejmującym motyw nieśmiertelnej sławy jest wiersz Nagrobek
Wisławy Szymborskiej. Poetka traktuje te kwestię w sposób żartobliwy, kierując do czytelnika ? ?anonimowego przechodnia? ? niepozbawiony dystansu apel o zachowanie pamięci o poecie.
Odwołanie do wybranego tekstu kultury.

Podsumowanie
Twórców unieśmiertelniają ich dzieła. To dzięki nim nieustannie trwają w świadomości potomnych.

Zadanie 1.7.
Przykładowa realizacja (2)

Określenie problematyki
Człowiek chciałby w jakiś sposób przetrwać w pamięci przyszłych pokoleń. Ludzie są świadomi nieuchronności śmierci, dlatego robią coś, co sprawia, że jakaś cząstka pozostanie po nich na ziemi. Artyści są świadomi, że pozostawią po sobie coś więcej.

Teza
Literatura i sztuka zapewniają twórcom nieśmiertelność.

Argumentacja
Na podstawie wiersza Jana Kochanowskiego:
- pieśń Jana Kochanowskiego jest przykładem utworu autotematycznego, w którym poeta utrwala swój wizerunek dla potomnych. Jest przekonany o swej wielkości i przyszłej nieśmiertelnej sławie
- gdy poeta pisze o sobie, to dokonuje zabiegów autokreacyjnych
-  ukazuje siebie jako ptaka w locie. Chce przez to obrazowo pokazać, że potrafi się wznieść ponad niskie uczucia zazdrości, które towarzyszą ludziom, gdy stykają się z wybitnymi jednostkami

(?ani ja już przebywać na ziemi/ Więcej będę; a więtszy nad zazdrość, ludnemi/ Miasty wzgardzę?)
- poeta pisze o sobie, ponieważ jest świadomy swej wielkości.
Odwołanie do załączonego tekstu.
Cyprian Norwid Fortepian Szopena ? muzyka będzie przywoływała pamięć o artyście (obraz zlewającej się w jedno ręki i klawiatury)
Odwołanie do wybranego tekstu kultury.
Wątki autobiograficzne w twórczości poetów współczesnych (Miron Białoszewski,
Stanisław Barańczak, Czesław Miłosz).
Odwołanie do wybranego tekstu kultury.
Literatura dokumentu osobistego, jako element kreowania nieśmiertelnej sławy
(np. dzienniki Żeromskiego, Nałkowskiej, Gombrowicza).
Odwołanie do wybranego tekstu kultury.

Zakończenie
Sztuka i jej oddziaływanie były tematem utworów niezależnie od czasów, w których zostały stworzone. Utrwalanie wizerunku dla potomnych, wystawianie poetyckiego pomnika, to ważny element twórczości wielu artystów.

Wymagania ogólne i szczegółowe
I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:
1.1) odczytuje sens całego tekstu [...]
1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarówno jawne, jak i ukryte.

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:
1.2) określa problematykę utworu
2.4) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego [...]
2.5) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzega cechy wspólne i różne)
3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu [...]
3.2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne)
3.3) porównuje funkcjonowanie tych samych motywów w różnych utworach literackich
4.3) dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych,
etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość (gimnazjum).

III. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:
1.1) tworzy dłuższy tekst [...] mówiony [...] zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasad spójności znaczeniowej i logicznej
1.2) przygotowuje wypowiedź (wybiera [...] odpowiedni układ kompozycyjny, analizuje temat, wybiera formę kompozycyjną, sporządza plan wypowiedzi, dobiera właściwe słownictwo)
1.3) tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki i
retoryki (stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje selekcji pod względem użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie)
1.4) publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, dbając o dźwiękową wyrazistość przekazu (w tym także tempo mowy i donośność głosu)
2.1) operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i
koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów [...] kultura).
2.3) tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się (gimnazjum).

Pojęcia i terminy
- wady narodowe
- dramat
- symbolizm
- relatywizm
- etyka

Komentarz do zadania
Zdający powinien zauważyć, że wadami wyeksponowanymi w załączonym fragmencie
Wesela są lekkomyślność i próżność (uosobione przez Jaśka). W swojej wypowiedzi
powinien odwołać się również do całego dramatu Wyspiańskiego i wskazać kilka krytykowanych w nim narodowych wad: awanturnictwo, oportunizm, niezdolność do czynu,
pijaństwo, irracjonalizm polityczny. Konieczne jest także podanie przykładu krytyki takich
wad w innym tekście kultury ? literackim lub nieliterackim.

Zadanie 1.8.
Przykładowa realizacja (1)

Teza
Według niektórych tekstów kultury lekkomyślność i próżność są głównymi wadami Polaków.

Plan wypowiedzi
1. Wesele jako dramat o wadach narodowych Polaków zobrazowanych w poszczególnych postaciach dramatu (np. Poeta ? oderwanie od rzeczywistości, Nos ? pijaństwo, Gospodarz
? irracjonalizm polityczny, Dziennikarz ? oportunizm, Czepiec ? awanturnictwo).
2. Symboliczne znaczenie czapki z pawimi piórami (pawie pióra jako symbol próżnej strojności, zbędnych ozdób; czapka to symbol ?sprawy narodowej?, ?krakuska? jest czapką, w której przedstawiany był Kościuszko).
3. Jasiek ? jako przykład braku poważnego traktowania świata związany z młodością, ale
i niedoświadczeniem.
4. Wybór Jaśka na posłańca to wybór zły: ważne sprawy należy powierzać ludziom odpowiedzialnym.
5. Paradoksalność sytuacji: osobą najbardziej zaangażowaną czynnie w sprawę narodową jest próżny Jasiek.
6. Jasiek ? symbol społeczeństwa, które nie szuka ?złotego rogu? (pobudek do odzyskania niepodległości) ale zadowala się ?pawimi piórami? (pozorami wolności).
7. Konstatacja Jaśka: ?bez te wieche z pawich piór?. Sytuacja krytyczna prowadzi do refleksji.
Odwołanie do załączonego tekstu i całego utworu.
Stefan Żeromski, Przedwiośnie ? wielość nierealnych koncepcji (Baryka, Gajowiec, Lulek), które nie wchodzą w dialog ze sobą, ale wzajemnie się znoszą.
Odwołanie do wybranego tekstu kultury.
Kazik Staszewski, Jeszcze Polska ? współczesne oskarżenie polityków o kunktatorstwo i przedkładanie własnych interesów nad interesy kraju.
Odwołanie do wybranego tekstu kultury.

Podsumowanie.
Literatura i kultura polska jako jeden ze swoich obowiązków przyjęła rozliczanie się z wadami narodowymi. Przytoczone przykłady pokazują wady typowe, których katalog jest znacznie większy.

Zadanie 1.8.
Przykładowa realizacja (2)

Teza
Krytyka wad Polaków zawarta w tekstach kultury jest zawsze subiektywnym opowiedzeniem się po stronie zespołu jakichś wartości.

Rozwinięcie
Wesele Stanisława Wyspiańskiego:
- pytanie o zasadność i możliwość wywołania powstania zbrojnego (czy Polacy są do niego przygotowani i czy taka walka jest sama w sobie sensowna?)
- czy wszystko w historii zależy od kalkulacji politycznych (wpływ czynników metafizycznych: Chochoła, kogoś, kto stał na rozstaju dróg)?
- krytyka odejścia od wartości narodowych na rzecz estetyzmu (zamiana złotego rogu na pawie pióra)
- jaki wpływ ma jednostka na dzieje narodu?
- brak odpowiedzialnego przywództwa, powierzanie ważnych zadań osobom lekkomyślnym
- Jasiek jako przedstawiciel lekkomyślnego traktowania spraw istotnych.
Odwołanie do załączonego tekstu i całego utworu.

Pijaństwo Ignacego Krasickiego:
- satyra przedstawiająca dwie postawy: moralizatorską sprzeciwiającą się piciu alkoholu i odwołującą się do tradycyjnej polskiej gościnności
- próżność zabiegów moralizatorskich
- wywołują skutek odwrotny (?Gdzież idziesz? ? ?Napiję się wódki?)
- krytyka sarmackiej fanfaronady i złego obyczaju, który jest przyczyną upadku Rzeczypospolitej
- próba wskazania na nieskuteczność postaw skrajnych
- satyra Krasickiego jako krytyka obu wad polskich: przemądrzałych recept na każdą sytuację, nieznośnego moralizatorstwa oraz pijaństwa, jako cechy prowadzącej do destrukcji.

Pan Tadeusz Adama Mickiewicza:
Kreśląc literacki portret szlachty, Mickiewicz piętnuje niektóre jej wady, takie jak kłótliwość, brawura, brak rozsądku, płytkość intelektualna. Krytyka ta prowadzona jest jednak z przymrużeniem oka ? autor z jednej strony przedstawia bezprawny zajazd na Sopliców, z drugiej ? z sentymentem ukazuje barwność szlachty zaściankowej, docenia jej odwagę i zdolność do czynu.
Odwołanie do wybranego tekstu kultury. Odwołanie do wybranego tekstu kultury.

Zakończenie
Mówienie o wadach jest kwestią relatywną, gdyż zawsze wiąże się z przyjęciem jakiegoś poglądu pozwalającego te wady osądzać. To, co dla jednych grup społecznych jest wadą, dla innych może się okazać czymś neutralnym, albo wręcz zaletą (wyjątek stanowi tu pijaństwo, które winno być ocenione jednoznacznie negatywnie).
Zadaniem odbiorcy dzieła sztuki jest umiejętność obiektywizacji, docierania do prawd odwiecznych, do niezmiennych wartości.

Wymagania ogólne i szczegółowe

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:
1.1) odczytuje sens całego tekstu [...]
1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarówno jawne, jak i ukryte.

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:
1.2) określa problematykę utworu
2.4) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego [...]
2.5) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzega cechy wspólne i różne)
3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu [...]
3.2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne)
3.3) porównuje funkcjonowanie tych samych motywów w różnych utworach literackich
4.2) dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości [...] uniwersalne
4.3) dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych,
etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość (gimnazjum).

III. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:
1.1) tworzy dłuższy tekst [...] mówiony [...] zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasad spójności znaczeniowej i logicznej
1.2) przygotowuje wypowiedź (wybiera [...] odpowiedni układ kompozycyjny, analizuje temat, wybiera formę kompozycyjną, sporządza plan wypowiedzi, dobiera właściwe słownictwo)
1.3) tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki i
retoryki (stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje selekcji pod względem użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie)
1.4) publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, dbając o dźwiękową wyrazistość przekazu (w tym także tempo mowy i donośność głosu)
2.1) operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym
i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów [...] kultura).
2.3) tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się (gimnazjum).

Pojęcia i terminy
- naśladownictwo
- mimesis
- sztuka mimetyczna
- kreacjonizm
- bajka
- literatura dydaktyczna

Komentarz do zadania
Zadaniem ucznia jest określenie, która ze wskazanych powinności sztuki jest bardziej istotna, albo zajęcie stanowiska ambiwalentnego. W tym celu może krótko omówić każdą z funkcji, a następnie odnieść się do przytoczonej bajki Krasickiego oraz do co najmni
ej dwóch tekstów kultury ilustrujących omawiane zagadnienie.

Zadanie 1.9.
Przykładowa realizacja (1)

Wstęp
Przywilejem artysty jest swoboda twórczej ekspresji, zatem w ogóle nie należy mówić o tym, jakie są obowiązki sztuki. Może ona zarówno naśladować rzeczywistości, jak i ją swobodnie kreować.

Rozwinięcie
Realizm bajki Malarze Ignacego Krasickiego:
- ponadczasowa tematyka utworu ? artysta a oczekiwania odbiorcy
- specyficzna sytuacja dwóch malarzy ? obaj tworzą portrety
- trafne spostrzeżenie dotyczące ludzkiej natury, zawarte w epigramatycznej formie: ludzie są próżni, dlatego lubią być upiększani
- malarz o imieniu Jan w wynikający z pragmatyzmu życiowego sposób pojmuje kreacyjną rolę swojej sztuki ? dodaje urody portretowanym postaciom i dzięki temu radzi sobie bardzo dobrze finansowo (ma dużo zamówień)
- drugi malarz, Piotr, jest bardzo rzetelny w odtwarzaniu wizerunków ? robi to realistycznie i z tego powodu ponosi finansową klęskę (ludzie nie chcą oglądać swojego prawdziwego oblicza).
Odwołanie do załączonego tekstu.

Prawda i kreacja w sztuce portretowej Witkacego:
- Witkacy w regulaminie swojej Firmy Portretowej podzielił oferowane klientom
portrety na różne typy, począwszy od ?najbardziej wylizanego? ? upiększonego (jak u malarza Jana z bajki Krasickiego) do zupełnie nowatorskiego i w efekcie trudnego do przewidzenia i częstokroć niełatwego w odbiorze
- w pierwszej formule, którą można określić jako zbliżoną do realizmu, artysta malował najczęściej portrety kobiet (na ich życzenie), choć mieści się w niej również znany portret Jarosława Iwaszkiewicza
- w formule eksperymentalnej, niezwykle ekspresyjnej i nierzadko groteskowej malował Witkacy mężczyzn (także na ich życzenie) i niemal zawsze autoportrety, ujmujące jego skomplikowaną osobowość.
Odwoła nie do wybranego tekstu kultury.

Kreacja na wzór świata rzeczywistego ? trylogia J.R.R. Tolkiena:
- Tolkienowski świat jest światem baśniowym, charakterystycznym dla fantastyki ?
zamieszkują go postaci niespotykane w codziennym życiu
- cała struktura stworzona przez Tolkiena jest wzorowana na świecie rzeczywistym. Świat fantastyczny otrzymuje atrybuty świata realnego: język, mitologię, topografię, system społeczny i świat wartości
- artysta, kreując, jednocześnie naśladuje ? ten element odnosi się zwłaszcza do elementów etycznych, ideowych, postaw i wartości wpisanych w tekst. To, co nierzeczywiste ma tłumaczyć to, co dostępne poznaniu powszechnemu.
Odwołanie do wybranego tekstu kultury.

Podsumowanie.
Sztuka kreuje własną rzeczywistość. Zwyczajne naśladownictwo (np. natury) trudno nazwać sztuką, to co najwyżej zwykłe rzemiosło. Jednak sztuka realistyczna może być najwyższej próby, jeśli w dziele artysta przekazał jakąś cząstkę własnej
wrażliwości.

Zadanie 1.9.
Przykładowa realizacja (2)

Wstęp
W starożytności narodziła się koncepcja sztuk mimetycznych ? naśladujących rzeczywistość (Poetyka Arystotelesa). Podstawowym celem sztuki było tworzenie przedstawień, które naśladują i uzupełniają przyrodę o to, czego nie może ona sama wytworzyć.

Rozwinięcie
Ilustracja życiowej prawdy w bajce Malarze Ignacego Krasickiego:
- utwór zawiera miniaturowe portrety artystów, którzy różnie podchodzą do swojej pracy, zupełnie inaczej rozumiejąc jej sens i stojące przed nimi zadania
- Jan dostarcza klientom upiększone wizerunki i zaspokaja w ten sposób ich wewnętrzne potrzeby, jednocześnie zapewniając sobie wysokie dochody
- Piotr dba przede wszystkim o prawdziwość portretów, a w konsekwencji ma mało klientów i przymiera głodem
- wskazanie odautorskie jest jednoznaczne: prawda jest w życiu najważniejsza.
Odwołanie do załączonego tekstu.

Realizm (naśladowanie rzeczywistości) w Ojcu Goriot Honoriusza Balzaka:
- opis motywacji postępowania ludzi, dostarcza informacji na temat stosunków rodzinnych, charakteryzuje postaci w aspekcie materialnym
- sposób uchwycenia prawdy o rzeczywistości (poprzez zastosowanie konwencji
realistycznej) wspomaga proces rozumienia ludzi i mechanizmów rządzących światem.
Odwołanie do wybranego tekstu kultury.

Prawdziwość obrazu Trumna chłopska Aleksandra Gierymskiego:
- temat zaczerpnięty z życia wsi ? utrwalona na obrazie scena przedstawia ubogich ludzi, którym umarł ktoś bliski
- odtworzenie przez malarza każdego szczegółu utrwalanej sytuacji i wizerunku ludzi
- tragizm wobec śmierci
- autor obrazu jednocześnie i odtwarza scenę rodzajową i kreuje poprzez układ postaci i rekwizyty (trumna) atmosferę odbioru dzieła, nastrój.
Odwołanie do wybranego tekstu kultury.

Zakończenie
Rolą sztuki, jej powinnością, a zarazem miarą wielkości dokonań artystycznych jest pokazywanie prawdy o ludziach i życiu, a w konsekwencji skłonienie odbiorcy do głębszego namysłu o charakterze egzystencjalnym.

Wymagania ogólne i szczegółowe
I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:
1.1) odczytuje sens całego tekstu [...]
1.2) [...] odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarówno jawne, jak i ukryte.

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń:
1.2) określa problematykę utworu
2.4) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego [...]
2.5) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzega cechy wspólne i różne)
3.1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu [...]
3.2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne)
3.3) porównuje funkcjonowanie tych samych motywów w różnych utworach literackich
4.2) dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne
4.3) dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych,
etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość (gimnazjum).

III. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń:
1.1) tworzy dłuższy tekst [...] mówiony [...] zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasad spójności znaczeniowej i logicznej
1.2) przygotowuje wypowiedź (wybiera [...] odpowiedni układ kompozycyjny, analizuje temat, wybiera formę kompozycyjną, sporządza plan wypowiedzi, dobiera właściwe słownictwo)
1.3) tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki i
retoryki (stawia tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje selekcji pod względem użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie)
1.4) publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, dbając o dźwiękową wyrazistość przekazu (w tym także tempo mowy i donośność głosu)
2.1) operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym
i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów [...] kultura)
2.3) tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się (gimnazjum).

Pojęcia i terminy
- dramat romantyczny
- etyka
- tyrteizm
- zemsta

Komentarz do zadania
Na podstawie załączonego do polecenia fragmentu Dziadów części III, całego dramatu oraz
dowolnie wybranego tekstu kultury (literackiego bądź nieliterackiego) uczeń powinien rozważyć kwestię ewentualnej dopuszczalności zła czynionego w imię dobra.

Zadanie 1.10.
Przykładowa realizacja (1)

Teza:
Cel nie może uświęcać środków.

Argumentacja.
1. Konrad ma szlachetne intencje ? chce wyzwolenia Polski spod władzy caratu. Jednak przyjęta przez niego postawa prowadzi do poważnych kłopotów natury moralnej i światopoglądowej. Zło, które wyraża wprost w Pieśni zemsty, potęguję się i urasta w
Wielkiej Improwizacji do rangi bluźnierstwa. Założona przezeń droga do wyzwolenia jest drogą donikąd.
2. Dobra nie wolno czynić kosztem drugiego człowieka. W Dziadów części III propagowana jest postawa poświęcenia, czyli ofiarowania jakiegoś dobra dla większego dobra. Przykładem takiego działania jest Ksiądz Piotr ? w walce o duszę Konrada ryzykuje własnym życiem.
3. Dobrą drogę obiera także Pani Rollisonowa, postać pełna rozpaczy i pokory, która prosi bezdusznego Senatora o łaskę dla jej syna ? jednak nie złorzeczy i nie przeklina.
4. Senator ? przykład osoby, która dla osiągnięcia własnego (z jego punktu widzenia dobrego) celu, jakim jest spokój w imperium carskim, używa środków niegodziwych, skazując na wygnanie i tułaczkę nawet małe dzieci.
Odwołanie do załączonego tekstu.

Ewangelia. W przypowieści Jezus mówi, że złe drzewo nie może wydawać dobrych owoców.
Odwołanie do wybranego tekstu kultury.
Bolesław Prus Omyłka.
Egzekucja wykonana na rzekomym zdrajcy, działanie podjęte w imię dobra narodowego i z takimi hasłami na ustach, w rezultacie okazuje się tragicznym błędem (nazwanym ironicznie, by zminimalizować winę moralną, ?omyłką?), opartym na celu podwójnym i kłamstwu dla zyskania opinii bohatera.
Odwołanie do wybranego tekstu kultury.

Podsumowanie.
Żaden czyn człowieka nie może naruszać dobra ani wolności drugiego człowieka. Nie istnieje taki cel, który uzasadniałby podjęcie niegodnych środków. Jeżeli cel jest dobry sam w sobie, to jego osiągnięcie implikuje stosowanie środków dobrych i godziwych.

Zadanie 1.10.
Przykładowa realizacja (2)

Teza
Są sytuacje życiowe, które pozwalają na podjęcie działań niezgodnych z obowiązującym systemem moralnym.

Rozwinięcie
1. Konrad, jako wieszcz, widzi więcej i więcej rozumie od przeciętnego człowieka.
2. Jego postępowanie jest postępowaniem na miarę Prometeusza, który popełnił czyn niemoralny ? wykradł bogom ogień ? dla większego szczęścia ludzkości.
3. Konrad ?ma potężne oko?, które czyni go istotą niemal boską, dlatego to on decyduje o kategoriach dobra i zła.
4. W Pieśni zemsty pojawiają się słowa: ?Z Bogiem i choćby mimo Boga?, które
mówią o nieliczeniu się z jakimkolwiek wyższym autorytetem, do
czego uprawnia, w mniemaniu bohatera, status artysty walczącego za naród.
5. Konrad dopuszcza walkę godziwymi i niegodziwymi sposobami dla ocalenia narodu (?By nie powstał i nie był upiorem?).
Odwołanie do załączonego tekstu.

Niccolo Machiavelli Książę.
Obraz władcy dążącego do celu wszelkimi środkami, mającego jako główny priorytet działania pragmatyzm.
Adam Mickiewicz Konrad Wallenrod ? działanie podstępne dla pożytku ojczyzny, oszustwo jest usprawiedliwione dobrem wyższym (Mickiewicz daje w Konradzie Wallenrodzie motto z Machiavellego).
Odwołanie do wybranego tekstu kultury. Odwołanie do wybranego tekstu kultury.
Legenda o Robin Hoodzie, Janosiku ? działanie złe (kradzież, odbieranie majątku
bogatym, napady i rozboje) dają dobre efekty.

Tadeusz Borowski Opowiadania oświęcimskie ? działania w celu ocalenia własnego życia usprawiedliwiają nieetyczność (skrajną) środków (współpraca z ?personelem? obozowym etc.) Odwołanie do wybranego tekstu kultury. Odwołanie do wybranego tekstu kultury.

Zakończenie
Nie każde postępowanie jest łatwe w ocenie moralnej. Problemem jest znalezienie właściwego punktu odniesienia dla podejmowanych uczynków. Pytanie podstawowe, jakie można sobie postawić, to takie, czy istnienie mniejsze zło i czy są takie czyny, które w każdej okoliczności są bezwzględnie złe. Etyka (chrześcijańska, czy jakakolwiek inna) mówi, że nigdy nie wolno tolerować nawet najmniejszego zła, nawet w imię dobra. Problem wydaje się nierozstrzygalny bez przyjęcia założeń wstępnych (ideowych, światopoglądowych)