To już pewne - Duda podpisze ustawy, a PiS przejmie KRS i SN. Sądowa rewolucja w 5 punktach

Przygotowaną w ten sposób listę kandydatów do KRS będzie musiał przegłosować cały Sejm.

Zaproponowana przez Andrzeja Dudę trudna do uzyskania, bardzo wysoka większość 3/5 głosów - wymagająca ponadpartyjnej zgody - będzie obowiązkowa jednak tylko w pierwszym podejściu.

W razie spodziewanego klinczu wystarczy po prostu bezwzględna większość głosów, którą PiS dysponuje z nawiązką.

Prezydenckie ustawy przewidują też rewolucję w Sądzie Najwyższym. Jeśli wejdzie ona w życie, blisko 40 proc. sędziów przejdzie w stan spoczynku.

W chwili ukończenia 65. roku życia każdy z sędziów będzie miał co prawda prawo do tego, by zwrócić się do prezydenta z wnioskiem o przedłużenie możliwości orzekania. Głowa państwa będzie mogła jednak decydować o ich ewentualnym pozostaniu w SN według własnego uznania. Kryteriów, którymi miałby się kierować prezydent, nie ma.

Co więcej, ustawa przerywa konstytucyjną 6-letnią kadencję pierwszej prezes SN. W listopadzie tego roku prof. Małgorzata Gersdorf skończyła bowiem 65 lat.

Kolejnym skutkiem ustawy będzie przebudowa struktury SN. Po zmianach w Sądzie Najwyższym powstaną dwie zupełnie nowe izby: Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych oraz Dyscyplinarna.

W obu tych izbach będą wspólnie z sędziami orzekali ławnicy, powoływani do SN przez Senat zdominowany dziś przez PiS. To rozwiązanie niespotykane w tego typu instytucjach - sady najwyższe są z reguły "sądami prawa", a nie "sądami faktów", wobec czego zasiadają w nich wyłącznie zawodowi sędziowie.

Jakie ma to znaczenie dla zwykłego obywatela, który nigdy nawet nie był w sądzie? Eksperci zwracają uwagę, że utworzona zupełnie od podstaw izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych - z udziałem ławników - będzie zajmowała się m.in. stwierdzaniem ważności wyborów prezydenckich czy parlamentarnych.

Spore zamieszanie może też wywołać zupełnie nowa instytucja skargi nadzwyczajnej. Wybrane podmioty będą mogły ją składać do SN w imieniu obywateli, jeśli będzie to konieczne "dla zapewnienia praworządności i sprawiedliwości społecznej". To bardzo nieostre kryteria.

Skargę na wybrane orzeczenia sądów będzie można składać w ciągu 5 lat od ich uprawomocnienia. Przez pierwsze 3 lata obowiązywania prezydenckiej ustawy będzie można też wzruszyć każdy prawomocny wyrok wydany w ciągu ostatnich 20 lat. W tym czasie polskie sądy wydały około 60 milionów orzeczeń.

Skargi te będzie rozpatrywać nowa izba Kontroli Nadzwyczajnej, złożona z sędziów i ławników. Jeśli przychylą się oni do treści skargi, będzie można uchylić całe zaskarżone orzeczenie lub tylko jego część.

Skarga nadzwyczajna nie będzie przysługiwała m.in. od wyroków ustalających nieistnienie małżeństwa, orzekających rozwód oraz w sprawach o wykroczenia i wykroczenia skarbowe.

Opracowanie merytoryczne: Tomasz Setta, infografiki: Marta Kondrusik