Pod meteorytem, na ścianie i z metalowym zaśpiewem. Papież w sztuce nie całkiem pobożnej

Wcześniej grę z wizerunkiem Jana Pawła II podjął Piotr Uklański w ramach Biennale Sztuki w Sao Paulo w 2004 roku i w równie nowatorskiej formie happeningu i performance'u. Portret papieża zrealizował z pomocą trzech i pół tysiąca brazylijskich żołnierzy. "Żywy obraz" odnosił się do tradycyjnych sposobów przedstawiania jego osoby.

Zdjęcie prezentowane było później jako billboard w Warszawie. Ekspozycja zbiegła się ze śmiercią papieża i dzieło Uklańskiego niemal natychmiast stało się miejscem spotkań warszawiaków, którzy składali pod nim kwiaty, modlili się, palili znicze.

Rafał Bujnowski to prawdopodobnie jeden z najbardziej przesiąkniętych kultem papieskim polskich artystów. Urodził się w Wadowicach, miejscu, z którego pochodzi Karol Wojtyła. Swojego krajana uwieczniał wielokrotnie, najbardziej oryginalnie w podręcznym poradniku, jak w prosty sposób namalować portret Jana Pawła II. Zrealizowany w popartowej estetyce obraz opisywany był jako przykład "praktycznego obrazu, jaki każdy Polak chciałby mieć w domu".

Wcześniej Bujnowski wraz z członkami grupy Ładnie (Marcinem Maciejowskim i Wilhelmem Sasnalem) zrealizował billboardy nawiązujące do atmosfery panującej w Polsce przed wizytą papieską. Minimalistyczny obraz namalowany w kolorach flagi watykańskiej został opatrzony wymownym tytułem: "Poprostuwszedzie".

Zdarzali się artyści, którzy spoglądali na kult papieski z jeszcze większego dystansu, wywołując głośne dyskusje i kontrowersje.

Jedna z najgłośniejszych prac należy do Maurizio Cattelana, który jedenaście lat temu na wystawie w galerii Zachęta w Warszawie pokazał słynną figurę papieża Jana Pawła II przygniecionego wielkim kamieniem pośród rozsypanego wokół szkła.

- Podoba mi się idea, gdy ktoś próbuje ukazać papieża inaczej niż zwykle: nie jako cud pochodzący z niema, ale z ziemi - tłumaczył włoski artysta. - W ostateczności moja praca była tylko kawałkiem wosku.

"Kawałek wosku" wywołał w Polsce skandal. Wystawiana figura została uszkodzona przez Witolda Tomczaka z Ligi Polskich Rodzin. Polityk próbował usunąć meteoryt i postawić postać papieża do pionu. Do protestów dołączyli również celebryci - dziennikarz Wojciech Cejrowski próbował zakryć ją prześcieradłem. Chodziło głównie o dyskredytację dzieła Włocha, tymczasem całe zamieszanie podbiło cenę pracy - została sprzedana za 3 mln dolarów.

Podobnie głośną pracą były niewielkie, stylizowane na krasnale ogrodowe figurki gipsowe Petera Fussa. Pokazywane były we wrocławskiej galerii BWA Awangarda w ramach wystawy "Santo Subito" jako forma ironicznego komentarza - wciąż aktualnego w gorączce związanej z beatyfikacją - do handlu bijącymi rekordy popularności papieskimi gadżetami i sposobu wykorzystywania jego wizerunku.

To nie było pierwsze tego typu dzieło Fussa. Wcześniej na jednym z billboardów przedstawił przekreślony wizerunek polskiego, a tuż obok niemieckiego papieża. Obaj namalowani zostali w tych samych pozach i podpisani: JP2 oraz B16. Inspiracją do namalowania plakatu, jak stwierdził autor, była "festynowa religijność Polaków".

- Ta praca powinna być odczytywana w kontekście skandowanego "Wir liben dich", uwielbienia tłumu dla "naszego nowego papieża", w kontekście tzw. pokolenia JP2, które chętnie przypina sobie łatkę pokolenia B16 - tłumaczył Fuss.

Karol Wojtyła był poetą i dramaturgiem, ale również o nim powstawały dzieła literackie. Pobożne i mniej pobożne. Rok po śmierci Jana Pawła II nakładem wydawnictwa Ha!art ukazała się książka Piotra Czerskiego "Ojciec odchodzi", w której autor krytycznie sportretował "pokolenie JP2", w powieści nazywane "pokoleniem Dżej Pi Tu".

Historia jest prosta: 1 kwietnia 2005 roku, w dniu swoich 24. urodzin, główny bohater Piotr przyjeżdża na stypendium do Krakowa. Przez kolejne dni snuje się po mieście, przesiaduje w krakowskich knajpach, dyskutuje ze znajomymi i artystami. Głównym tematem rozmów jest oczywiście śmierć Jana Pawła II, a w efekcie refleksja na temat religijności głównego bohatera oraz Polaków.

W jednej ze scen bohater udaje się do sanktuarium w Łagiewnikach, gdzie sprzedawane są pamiątki papieskie. "Towar zakupiony nie podlega zwrotowi. I słusznie, bo jakże zwrócić papieża, jakże go wymienić na szkaplerz, obrazek czy świętą figurkę?" - ironizuje autor.

Kontrowersyjne artystyczne komentarze pojawiły się również ostatnio, przy okazji beatyfikacji papieża Polaka. Zaliczają się do nich obrazy słynnej (i anonimowej) grupy artystycznej The Krasnals, które zostały zaprezentowane w kwietniowym numerze magazynu "Hiro" z obszernym tekstem krytyka sztuki Stacha Szabłowskiego. Jeden z nich - "Deszcz meteorytów" - nawiązuje do dzieła Cattelana, drugi - "Czarno to widzę" - przedstawia papieża na czarnym tle z założonymi ciemnymi okularami.

Kluczem wydaje się odrobina dystansu i poczucia humoru. "Papież znał jego siłę i wartość. Dzięki niemu potrafił rozładować każdą sytuację i przedstawić sprawę we właściwym świetle" - czytamy na blogu grupy.