Leży we mnie martwy anioł - reportaż o Tomaszu Beksińskim

Reportaż Wojciecha Tochmana 21.06.2002 00:00

Po ¶mierci żony Zdzisław Beksiński nie wspinał się już na dach s±siedniego wieżowca, by przez lornetkę ogl±dać okna syna. Syn - dziennikarz radiowej Trójki i tłumacz Jamesa Bonda - popełnił samobójstwo

1.

Jest noc. Pierwsze minuty grudniowej niedzieli, gra radio. Wszyscy znamy tę muzykę z najpiękniejszego melodramatu: płyta niewielkiego lotniska, skrzydło samolotu, mgła, łzy, ona i on, pożegnanie na zawsze. - Wskazówki nieubłaganie odmierzaj± czas - słyszymy ciepły głos z radia. - Do umownego końca stulecia, i tysi±clecia, pozostały niespełna trzy tygodnie. Za tydzień program poprowadzi Piotr Kosiński, za dwa tygodnie mamy ¶więta, a za trzy będzie już rok 2000. Czy zdaj± sobie państwo sprawę, że dzi¶ spotykamy się po raz ostatni w latach dziewięćdziesi±tych dwudziestego stulecia? I w ogóle to być może nasze ostatnie spotkanie. Dzi¶ może być nasza ostatnia noc. Pamiętaj± państwo tę scenę z "Casablanki"? Kiedy w Paryżu Ingrid Bergman mówi do Bogarta "Pocałuj mnie Rick, pocałuj mnie jakby to był ostatni raz". Ręka potr±ca kieliszek, wino rozlewa się po stole... Spróbujmy przeżyć tę scenę przez najbliższe cztery godziny w programie trzecim. Dobry wieczór. Wita państwa Tomek Beksiński.

Muzyka gra coraz mocniej i gło¶niej, narasta.

W studiu przy My¶liwieckiej: Tomasz. Jego historia rzadko toczyła się przed mikrofonem. Tylko raz na dwa tygodnie, zawsze w nocy z soboty na niedzielę. Audycje jak teatralne spektakle: dokładny scenariusz, ¶wietna reżyseria, gra nastrojów (chciałoby się powiedzieć: gra ¶wiateł), jak najmniej improwizacji. Zawsze trochę grozy, czasem trochę kiczu.

Często, znacznie czę¶ciej, historia działa się na południowych krańcach miasta, na Służewie. W krypcie: ciemnej, dusznej i dziwnej. Dojazd wind±, aż dziesięć pięter w górę, bo to wielkopłytowy wieżowiec. Drzwi po prawej stronie: biegały za nimi szczury, pełzały węże, wyły wilki, fruwały nietoperze. Ale nie każdy, kto tam wchodził, dostrzegał demony. Widział je tylko Tomasz, a i to zależało od dnia. Tutaj mieszkał przy wiecznie zasłoniętych oknach. - Słońce jest zgubne - powtarzał, choć lubił ciepło. Zim± nie otwierał okien, chodził w trykotowej koszulce i dresowych spodniach. Kawaler, czterdzie¶ci jeden lat, często bolała go głowa: na zmianę ci¶nienia, na zbyt wczesn± albo zbyt póĽn± pobudkę, na zbyt wczesny (zbyt póĽny) posiłek. Pił dużo coca-coli, całymi dniami ogl±dał filmy, zwykle w domu, metr od telewizora. Chodzenie do kina - pisał niedawno - oznacza bezpo¶redni kontakt z hołot± żr±c± popcorn. Filmy to jego praca. Praca, tak s±dził, jest jedynym zajęciem, które sensownie wypełnia życie. Przetłumaczył "Draculę" Coppoli i wszystkie odcinki Jamesa Bonda. - Bond sobie radzi w każdej sytuacji - opowiadał. - Podrywa najpiękniejsze kobiety bez najmniejszego trudu. Każdy mężczyzna chciałby być Bondem.

Przed 1 stycznia 2000 r. prasa napisała, że Tomasz to "skandalista i ekscentryk". Nieprawda, raczej: kochanek z melodramatu. Żył w ¶wiecie muzyki, filmu, fikcji, miło¶ci i nienawi¶ci, absolutnego dobra i absolutnego zła.

"Opowie¶ci z krypty" - tak zatytułował cykl swoich felietonów, które ostatnio drukował w miesięczniku "Tylko Rock". Z krypty na miasto wychodził rzadko i niechętnie. - Lubię miasto, ale noc± - mówił w wywiadzie telewizyjnym. Przedstawiał się niby żartem jako postać z horroru: wampir, Nosferatu, Dracula.

Dracula: ten, który za życia utracił wielk± miło¶ć i wyrzekł się Boga, teraz jest żywym trupem. Potępiony ¶pi w krypcie, bł±ka się po ziemi tylko noc± i łaknie ¶wieżej kobiecej krwi. Wampir przyjmuje różne postacie: nietoperza, wilka, mężczyzny albo jego cienia. - Bardzo chciałbym spotkać prawdziwego wampira - powtarzał Tomasz. W jego szafie wisiała czarno-czerwona peleryna, na półce wampirze kły zrobione u protetyka.

Muzyka z melodramatu dawno skończona. W studiu przy My¶liwieckiej trwa seans grozy: "Dies Irae" zespołu Devil Doll. Na okładce płyty - według tego, co opowiada prowadz±cy - widać ludzkie zwłoki, czaszki, zakapturzone postacie i ręce wystaj±ce ze ¶cian. Czyli nic nowego.

Wigilia za dwa tygodnie.

2.

W Wigilię po południu do Zdzisława Beksińskiego dzwoni przyjaciółka syna. Składa mu ¶wi±teczne życzenia i przechodzi do rzeczy: - Rozmawiałam z Tomkiem. Proszę tam pój¶ć. To chyba dzisiaj.

Zdzisław Beksiński wstaje sprzed komputera (teraz czę¶ciej tworzy na komputerze niż pędzlem) i sięga po doniczkę pełn± różnych drobiazgów. Szuka kluczy do mieszkania syna: zawsze tam były, tym razem ich nie ma. Ale wkłada kurtkę i wychodzi. Tomasz mieszka kilka bloków dalej. Ojciec wjeżdża wind± na dziesi±te piętro. Puka, syn mu nie otwiera. Wraca do siebie. Wigilię spędza samotnie. Syn zapowiedział, że nie czuje się najlepiej, jest chory i zmęczony, więc przez najbliższe dni będzie spał. Teraz ojciec rozmy¶la, czy to możliwe, aby miało to stać się akurat dzisiaj. Raczej nie. Dzisiaj, zaraz po południu Tomek wpadł i jak zawsze w pi±tek sięgn±ł po "Gazetę Telewizyjn±". Jak zawsze zakre¶lił filmy, które ojciec miał nagrać na wideo: te ciebie będ± interesowały, te mnie. Potem wysłał maila do Amsterdamu. Zdzisław Beksiński wła¶nie go znajduje w swoim komputerze: Tomasz zamówił płyty. Po co miałby je zamawiać, gdyby to miało się stać akurat dzisiaj?

Boże Narodzenie, rano. Przyjaciele przez telefon radz± ojcu: - IdĽ i wywal drzwi. Zdzisław Beksiński jeszcze raz sięga po doniczkę pełn± różnych drobiazgów i znajduje klucze.

3.

Zdzisław Beksiński, miły pan, prędzej lekarz z wygl±du niż artysta. Nie widać, by cierpiał: - Jestem chłodny na zewn±trz. Tak mnie wychowano. Tomek był inny. Rozmazywał się, choć był dorosły.

Gdy Tomasz miał kilka lat - rzadko płakał. Kiedy co¶ go wkurzyło, zwykle brał stołek, szedł do ogrodu i na pięć godzin znikał w pergoli szczelnie obro¶niętej pn±czem: - Zamykał się przed ¶wiatem - mówi ojciec. - ¦wiat dookoła mu nie odpowiadał. Chciał zostać kanalarzem, żyć pod ziemi±.

Potem się zmieniło: często wpadał w furię, tłukł przedmioty. Miał sze¶ć lat, gdy dostał od ojca pieni±dze na plastikowe misie. Sprzedawano je w najbliższym kiosku, po złotówce za sztukę. Kupił ich cały worek. - Kiedy się w¶ciekasz - usłyszał w domu - bierz młotek i tłucz misia.

- Ja - mówi teraz ojciec - dostrzegałem w sobie skłonno¶ci sadomasochistyczne. Nigdy nie dałem Tomkowi nawet klapsa. Nie chciałem, by sprawiło mi to jak±kolwiek przyjemno¶ć. Kiedy co¶ nabroił, za karę najwyżej nie jadł obiadu.

Zdzisław Beksiński przyznaje: - Ja w ogóle go nie dotykałem. Raczej żona. Ja chciałem mieć kumpla, a on długo był małym ¶lini±cym się pulpetem. Nie przytulałem go, nie potrafiłem. PóĽniej oskarżałem się o brak ojcowskiego instynktu.

- Ojciec brzydził się mnie - Tomasz powiedział o tym swojej przyjaciółce całkiem niedawno.

Kiedy podrósł, hodował papużki faliste. Ojciec s±dził, że ptaki w klatce nie rozwijaj± intelektualnie, więc kupił magnetofon, ta¶my z muzyk± pop i kursem języka angielskiego. - Słuchaj tego - powiedział do syna. Synowi się spodobało, choć zwykle nie wykonywał żadnych poleceń rodziców: nie poszedł po chleb, nie wyrzucił ¶mieci. Gdy był już dorosły, to on wydawał ojcu dyspozycje. Na przykład: - Nadaj mi ten list na poczcie, ja nie będę stał w żadnej kolejce.

Lubił rz±dzić. W dzieciństwie koledzy z podwórka i siostry (tak nazywał koleżanki) grali role Indian i kowbojów w opowie¶ciach przez niego wymy¶lonych. On ich fotografował, a potem z wywołanych zdjęć układał komiksy. Z czasem koledzy nie chcieli już wykonywać poleceń apodyktycznego reżysera, doro¶leli. A i scenariusze Tomasza coraz czę¶ciej były nie z tego ¶wiata. - Rodzice przyszli z kina - wspominał niedawno tamten czas. - Opowiadali o filmie, w którym roiło się od nieboszczyków dopiero co wykopanych z grobów.

Ojciec opowiadał, co na ekranie działo się dalej: był tam jaki¶ mroczny zamek, jaka¶ kobieta wcieliła się w kota, jaki¶ facet chciał kota udusić. Zwierzę wydrapało mu oczy, przewróciło ¶wieczniki, zamek płon±ł. - O rany! Jakie to fajne! - ucieszył się Tomek.

- Zaczęły mi biegać przyjemne dreszcze po krzyżu - ostatnio dokładnie przypomniał sobie tamte emocje.

Potem, a może wcze¶niej mały Tomek przyniósł do pracowni ojca ksi±żeczkę o skrzydlatym potworze. Na kolorowej ilustracji widać było, jaki jest straszny: długi i gruby dziób, ogromne zęby, potężne pazury i przeszywaj±ce spojrzenie. - Namaluj mi go! Namaluj - zawołał chłopiec. Artysta wzi±ł duż± deskę, pędzle, jaskrawe farby i spełnił pro¶bę dziecka. - Ten obraz był dla niego magiczny, to pocz±tek wszystkiego - mówi dzisiaj Zdzisław Beksiński. Tomek od razu zaniósł mokr± deskę do swojego pokoju. Ale nigdy obrazka nie powiesił, postawił tylko pod ¶cian±. Co wieczór (przez wiele lat, aż do wyjazdu na studia), nim zgasił ¶wiatło, obracał potwora dziobem do ¶ciany.

Miał jedena¶cie, może dwana¶cie lat, gdy w kinie zobaczył "Kobietę węża". Bohaterka - długowłosa bladolica brunetka - zmieniała się w węża, który k±sał na ¶mierć. Ja zawsze lubiłem się bać - napisał w krypcie. - Od tamtej pory - powiedział w wywiadzie - mam sympatię do brunetek, do wampirów, do gryzienia w szyję.

Kiedy był nastolatkiem, gryzł naprawdę. W kark. Zwykle krewnych, którzy odwiedzali Beksińskich. K±sał z zaskoczenia, najlepiej wtedy, kiedy go¶ć przy stole pił gor±c± herbatę. Ojciec denerwował się na to, matka nazywała syna najlepszym aktorem.

Mózg nastolatka podatny jest na wszelkie wpływy - pisał w krypcie z okazji swej czterdziestki. - Krzyże muzyków Black Sabbath w kontek¶cie tytułów ich utworów (Black Sabbath, Children Of The Grave czy Electric Funeral) wydawały mi się ¶więtokradczo intryguj±ce. Miał piętna¶cie, może siedemna¶cie lat, gdy w starym piecyku odkręcił gaz i najadł się proszków na sen. Znalazł go ojciec. Miał osiemna¶cie, kiedy w lokalnej drukarni zamówił klepsydry ze swoim imieniem, nazwiskiem, dat± ¶mierci i pogrzebu. Rozwiesił je w całym miasteczku i patrzył, co się dzieje: do domu przyszła szkolna delegacja, by złożyć kondolencje; do ojca, nieobecnego akurat w Sanoku, posłano telegram z tragiczn± wiadomo¶ci±; drukarnia miała kłopoty z milicj±. Tomasz był zachwycony. Dziwił się tylko, że nikogo jego żart nie rozbawił. Być może wła¶nie wtedy zauważył to, o czym w dorosłym życiu mówił wielokrotnie: - Ludzi bawi± zwykle zupełnie inne sytuacje, inne kawały, inne żarty. Co¶, co według mnie jest nudne i wcale nie¶mieszne.

Lubił humor z Lataj±cego Cyrku Monthy Pythona. Tłumaczył go na polski.

4.

Boże Narodzenie 1999: Zdzisław Beksiński widzi syna i czuje ulgę. Tyle lat z żon± czekali w strachu, aż to się wreszcie wydarzy. - IdĽ do niego - mówiła, kiedy nachodził j± dziwny niepokój. - Znowu mnie kurwa sprawdzacie! - krzyczał Tomasz, gdy nakrył ojca przed drzwiami swej krypty. - Bywał potworem - mówi ojciec. - Potrafił dołożyć i mnie, i matce. Cierpiała przez brak synowskiej czuło¶ci. Traktował j± jak szefow± kuchni. Jak sprz±taczkę, praczkę jak±¶. No, chyba że miał kobietę. Wtedy i dla matki był czuły.

Zofia Beksińska (cicha, spokojna żona) troszczyła się o syna, także wtedy, gdy dorósł. Kiedy pod koniec lat siedemdziesi±tych z Sanoka sprowadzili się do Warszawy, Tomasz przyjechał za nimi z Katowic, gdzie od niedawna studiował anglistykę (nigdy jej nie skończył). Oni zamieszkali w jednym wieżowcu, on w innym - niedaleko. Nigdy nie rozstali się tak, jak zwykle dzieci rozstaj± się z rodzicami. Kiedy czasem syn wyjeżdżał, matka biegła do jego mieszkania: prała firanki, wycierała kurze, pastowała podłogi. On wracał i krzyczał: - Do¶ć niańczenia!

Kiedy matkę nachodził dziwny niepokój, ojciec brał z półki lornetkę i wdrapywał się na dach którego¶ z s±siednich wieżowców (ze swych okien nie widzieli mieszkania syna). Z dachu obserwował zasłonięte okna krypty. Czy pali się ¶wiatło.

W zeszycie formatu A4 dwudziestoletni Tomasz prowadził zapiski. Notował flamastrami różnego koloru. Czerwonym: Nie powiniene¶ był się urodzić, dlaczego nie umarłe¶ dwadzie¶cia lat temu?

Zielonym: We mnie leży martwy anioł, jedynie diabeł zna moje my¶li.

Niebieskim: Wie, że jestem w jej niewoli. Wie, że mój pokój to moja krypta. Klepsydra wisi na drzwiach.

Fioletowym: Tak! Ta nico¶ć mnie poci±ga. Starych biorę pod uwagę. Jestem ¶winia, dokuczam starym.

Zachodził do nich codziennie. Co kilka dni przynosił matce brudne ciuchy do prania, codziennie jadł tam obiad. Ale rzadko z nimi. Oni jedli około południa, on wtedy dopiero się budził. Zanim przyszedł - była druga. Dostawał odgrzewane. Zjadał i wychodził.

Niebieskim: Hodowanie (wychowanie) mamy. W mamach też widzę człowieka!

Czerwonym: Jestem królem samotno¶ci. Moje królestwo potrzebuje królowej.

Czarnym: Próby samobójcze. Podręczniki do ciupciania - usunięcie z domu (paranoja). Dobrze rozegrana batalia ze starymi. Szantaż - że lektor umrze etc. Sytuacja nie jest we-soła. Kurwa lepiej trochę przeczekać.

Miał dwadzie¶cia jeden lat, gdy raz przybiegł cały zakrwawiony i krzyczał do matki: - Wybuch! Tam był wybuch! Tam się pali! Odkręciłem gaz!

Zdzisław Beksiński zawiózł syna najpierw na chirurgię (tam go pozszywali), póĽniej na psychiatrię (tam został na jaki¶ czas). Na oddziale nerwic poznał Irenę (imię zmienione). Irena: sporo starsza od niego, wcze¶niej topiła się z nieszczę¶liwej miło¶ci, miała dorastaj±c± córkę, pisała kiepskie wiersze. Zamieszkali cał± trójk± w jego krypcie, po wybuchu już odremontowanej. Tomasz wymy¶lił sobie, że będzie ojcem dla dziewczynki. Chciał chodzić na wywiadówki. Irena przedstawiała go znajomym poetom: - To syn Zdzisława Beksińskiego.

Nienawidził tego.

Zielonym: Przeczekanie, kurwa, ¶rodki nasenne.

Wspólne życie z Iren± trwało może ze trzy tygodnie. Tomasz przybiegł do rodziców i bezradnie krzyczał od drzwi: - Zamknęła się w łazience! Nie odzywa się! Nie otwiera!

Zofia Beksińska poszła tam sama. Przekonała Irenę, by wyszła.

Czarnym: ¦mierć jest królow±.

5.

Zdzisław Beksiński ze ¶cian krypty zdejmuje swoje obrazy. - Mój ojciec jest wesoły - mówił Tomasz. - Ja jestem bardziej ponury, może dlatego, że się na tych obrazach wychowałem.

Kiedy Tomek miał osiem lat, ojciec narysował seks postaci z wodogłowiem (piórko, tusz w albumie "Zdzisław Beksiński" wydanym przez Arkady, strona 36). Kiedy Tomek miał jedena¶cie lat, ojciec na płycie pil¶niowej namalował resztki łysej kobiety, rozpadnięt± żylast± piękno¶ć, któr± zarastaj± glony (tamże - str. 49). Kiedy miał trzyna¶cie lat, ojciec namalował kaskady otwartych trumien. W trumnach - niektóre s± dwuosobowe - ciała, szkielety, szcz±tki. Trumny wznosz± się w górę (osuwaj± się z góry) aż po horyzont, za którym wstaje ¶wit (tamże - str. 53). - Czy to mogło mieć w jego życiu jakie¶ znaczenie? - pyta artysta. - Nie s±dzę.

Młody dziennikarz "Literatury" zapytał kiedy¶ Zdzisława Beksińskiego, czy ¶mierć na jego płótnach bierze się z lęku: - Nie wiem - odpowiedział artysta. - ¦wiadomie nie mam zamiaru malować ¶mierci. Gadanie o tańcach ¶mierci, szukanie na moich obrazach czaszek i ko¶ci jest zawracaniem głowy. Z czego bierze się to, że ludzie w moich obrazach widz± czaszki i ko¶ci? Może st±d, że maluję głowy bez włosów, ale robię to dlatego, że występuj± tu pewne problemy techniczne. Włosy maluje się bardzo łatwo, ale przy zastosowaniu innej formy kładzenia farby niż ja stosuję. Dlatego najczę¶ciej maluję głowy rzeĽbiarskie. Teraz widzę, że wszyscy ogolili głowy na zero: Bruce Willis i mój syn, a nawet niektóre żeńskie prezenterki MTV, więc może w końcu czaszki będ± na tyle powszechnie widoczne, że głowy namalowane na moich obrazach przestan± być postrzegane jak kuriozum.

Tomasz wybrał kiedy¶ trzyna¶cie obrazów ojca i powiesił je w krypcie (teraz zostan± przekazane do muzeum w Sanoku). Nazywał je pejzażami. Na pejzażach żadnych tańcz±cych szkieletów, prawie żadnych czaszek i ko¶ci. Pierwszy pejzaż to spienione morze noc±: na ziemisty brzeg woda wyrzuciła martwego czerwonego ptaka. Ptak ma otwarte zdziwione oczy. Wokół niego mnóstwo bliżej nieokre¶-lonych ¶mieci, odpady cywilizacji. Na innym obrazie - burym i mrocznym - z wysokiego wzgórza płynie cmentarz. Błotna powódĽ bez lito¶ci wypłukuje groby, wyrzuca szkielety, resztki szkieletów, pojedyncze ko¶ci. Potężna energia, tempo, huk: grobowce niczym wielkie granitowe wanny płyn± prosto na nas, nic już ich nie powstrzyma. Ale na kolejnym obrazie (Zdzisław Beksiński wła¶nie zdejmuje go ze ¶ciany) nie ma żadnego hałasu, żadnej energii. Jest cisza i wielka przestrzeń. Krwawym niebem (żadnego błękitu) leniwie leci balon z napisem "never more". W dole - na topniej±cym ¶niegu, spod którego wyziera jałowa ziemia - stoj± dwa chude wilki. Z pewno¶ci± s± głodne. Stoj± bez ruchu, chyba patrz± na odlatuj±cy balon. Nie maj± na kogo polować, zgin±. Żadnego życia dookoła, stworzenia, ro¶liny nawet. Wszystko minęło: cywilizacji nie ma, ludzi nie ma, grobów nie ma, Boga nie ma. Pusto i zimno aż po horyzont. I tylko balon. Kto¶, kto się nim zabrał, już nigdy tutaj nie wróci. Never more. Nie chce wrócić, bo nic nie tłumaczy sensu życia na ziemi.

6.

- Nigdy więcej! - Tomasz zdecydował tak w roku 1985, już po raz trzeci, miał wtedy dwadzie¶cia siedem lat. Kochał się najpierw w pięknej pielęgniarce z prawobrzeżnej Warszawy, a potem w pewnej pannie ze Szczecina, chyba nie całkiem szczę¶liwie. Szczegółów ojciec już nie pamięta, widać wtedy nie wydawały mu się ważne. Pamięta natomiast doskonale tamten dzień, kiedy żona znowu poczuła dziwny niepokój i kazała mu i¶ć do syna.

Poszedł, wezwał karetkę.

Na intensywnej terapii Tomasz walczył raczej o ¶mierć, nie o życie. Lekarze obawiali się, czy cały mózg wróci do życia, czy tylko kawałek mózgu. Ojciec mówił do zaprzyjaĽnionego profesora medycyny: - Samobójstwo nie jest tchórzostwem, ani ucieczk±. Przeciwnie. Kiedy człowiekowi ¶wiat wydaje się piekłem, samobójstwo to akt odwagi i męstwa. Więc skoro Tomek tego dokonał, czy musimy go budzić?

- Trzeba - odpowiedział profesor.

Tomasz wrócił do swej krypty. Niedługo potem poznał Katarzynę (imię zmienione). Katarzyna miała blad± demoniczn± twarz, długie czarne włosy, zimne zielone oczy i niewiele do powiedzenia. Kobieta w±ż! Odeszła po kilku miesi±cach, z czym nigdy nie umiał sobie poradzić. Nie chciał żadnej innej, tylko ona mu była przeznaczona. Przez kilka następnych lat: żadnego krótkiego romansu, flirtu, szybkiego seksu. Aż trafiła się S±siadeczka, tak j± nazywał, i takie między nimi były relacje: szybki seks i do zobaczenia.

Wreszcie przyszły wielkie miło¶ci: Mariola, Ela, Helena (imiona fikcyjne). Wszystkie jednakowo wampiryczne: bladolice, kruczoczarne i - zdaniem ojca - nie za m±dre. Jedna z czytelniczek - Tomasz pisał ostatnio w swej krypcie - zarzuciła mi, że widzę w kobiecie tylko tyłek i cycki. To nie jest prawda. Przede wszystkim widzę naczynie interesownej podło¶ci.

Wtedy jeszcze chyba tak nie my¶lał, tylko kochał je po kolei: do szaleństwa, na całego. Ogłaszał wszystkim, że jego wybranka jest najpiękniejsza, najseksowniejsza, najm±drzejsza. Kochał tak, jak się kocha w filmach, w melodramatach: czas miał tylko dla ukochanej, codziennie czerwone róże, drogie prezenty, nieustanne pocałunki, najchętniej w kark. Kiedy¶ pewne dziewczę umotywowało mi swoje odej¶cie słowami "Dawałe¶ za dużo". Szkoda, że nie dałem jeszcze kopa w zgrabny tyłeczek na drogę. Był monogamist±, mówił o tym wszystkim dookoła. Zdrada nie mie¶ciła mu się w głowie. Kiedy odchodziła kobieta, on się ciężko podnosił. Pojawiała się druga, potem trzecia. Która¶ z nich raz nawet do niego zadzwoniła, a zawsze było odwrotnie: on telefonował. Natychmiast pobiegł do ojca, by mu opowiedzieć o tym niezwykle radosnym zdarzeniu: - Zadzwoniła! - krzyczał. - Ona do mnie zadzwoniła!

Bał się być sam, pragn±ł wielkiej miło¶ci. Miała to być miło¶ć bez żadnego planu, strategii, taktyki. Miało być jak w filmie. Film był dowodem, że wielka miło¶ć istnieje. Tomasz lubił filmy, które Ľle się kończ±. Nie zawsze ¶wiadomie pakował się w układy na trzeciego: z czyj±¶ nie do końca porzucon± narzeczon± albo ze smutn± bladolic± mężatk±. One odchodziły, potem wracały. Odk±d obejrzałem w dzieciństwie "Kobietę węża", miałem w±tpliw± przyjemno¶ć spotykać na swojej drodze wszelkiej ma¶ci femme fatale, żeruj±ce na moich uczuciach i przede wszystkim na portfelu. Mój znajomy twierdzi wprawdzie, że zwracam uwagę wyłacznie na tak zwany "typ kurewski", nie zgadzam się jednak, że uroda ¶wiadczy o charakterze. Kiedy co¶ się zaczynało układać na poważnie (z trzeci± albo pi±t± kobiet± - nikt już nie pamięta dokładnie) do drzwi krypty zapukała Katarzyna - wielka miło¶ć sprzed lat. Humanoidy rodzaju żeńskiego uważaj± po prostu, że ich płeć daje im prawo deptania mężczyzn okazuj±cych im uczucia. Wbrew utartym opiniom, to nie mężczyĽni znęcaj± się nad kobietami, ale odwrotnie! A nie ma nic gorszego od sadyzmu psychicznego. Biada tym, którzy twierdz±, że kobieta jest najlepszym przyjacielem człowieka. Lepiej nie przyznać się do uczucia, bo zacznie traktować człowieka jak szmatę, a potem zostawi. I tak było: Katarzyna pomieszkała przez chwilę, poszła i opowiadała znajomym: - Chciałam, naprawdę chciałam. Ale nie mogłam się przełamać.

Wiemy to wszystko od dwóch przyjaciółek Tomasza. Nazywał je siostrami, jak przed laty koleżanki z podwórka w Sanoku. Siostry - według dorosłego Tomasza - to te, z którymi nie uprawia się seksu, tylko się z nimi przyjaĽni. To znaczy: rozmawia, płacze do słuchawki.

S± piosenkarkami, maj± (lub miały) męża, urodziły dzieci i wiele wiedz± o Tomaszu. Mówi± otwartym tekstem. S± przekonane, że Tomasz chciałby, by poważna gazeta zamie¶ciła o nim duże story.

- On poniek±d był kobiet± - mówi pierwsza z sióstr. - Przyznawał się otwarcie do emocji. Rzadko który mężczyzna tak ma.

- Był dużym wrażliwym chłopcem - mówi druga. - Zło¶cił się jak dziecko, tupał nog±, tłukł przedmioty. Łatwo go było zranić.

Lubił opowiadać siostrom o swoich uczuciach: chciałby położyć głowę na czyich¶ kolanach i dać się głaskać. - Ale wszystkim dookoła pokazywał, że niczego takiego nie chce - mówi siostra. - Żadnego dotyku, zero blisko¶ci, sztywna ręka na powitanie.

Lubił z u¶miechem opowiadać o seksualnych fantazjach: chciałby się kochać w trumnie, z wampirzyc±, która skułaby go kajdankami i ssała z niego krew. Powoli, delikatnie, do końca.

O samobójstwie: kiedy¶ w końcu to zrobi. Zapowiadał, że daje sobie czas do końca stulecia: albo znajdzie kobietę albo odejdzie na zawsze. Temat ¶mierci pojawiał się w ich rozmowach tak często, że nie traktowały już tego poważnie. Nie wierzyły, że to się stanie. Nikt nie wierzył, bo Tomasz bał się ¶mierci.

Kiedy¶ (1988 r.) leciał z Warszawy do Rzeszowa. Antonow spadł na pola pod Łańcutem. Zginęła jedna osoba. Tomasz nigdy póĽniej nie wsiadł do samolotu. W krypcie, na drzwiach małego pokoju, powiesił kilka wycinków prasowych na ten temat. Nigdy ich nie zdj±ł.

W telewizyjnym talk-show opowiadał: - Kiedy byłem w psychicznym dole, wiele razy mówiłem o tym ludziom, ale oni mnie nie rozumieli. Masz mieszkanie, ¶wietn± pracę, masz pieni±dze.

Jedna z sióstr mówiła inaczej: - Poczekaj! Musisz mieć dziecko, poznać miło¶ć do dziecka. Dziecko wszystko odmienia.

Czasami wierzył, że tak się stanie. I wymy¶lił, jak to życie będzie wygl±dać: razem z ukochan± całymi dniami będ± w krypcie ogl±dać filmy. Nie będ± wychodzić na ¶wiat, na ¶wiatło, do ludzi. Ale nie wyobrażał sobie, by kobieta grzebała w jego kasetach albo wchodziła do łazienki, kiedy on tam się myje. Kupił więc dla niej mieszkanie na tym samym piętrze. Wyremontował je, umeblował. Krypta miała zostać dla niego. Kobieta mogłaby do niej przychodzić jak go¶ć, nie jak gospodyni. Mieli się spotykać w krypcie przed jego wielkim telewizorem i w nowym mieszkaniu, w łożku.

Takie były plany, czekał na ich realizację. Nie wolno kupić drugiego mieszkania i przypadkiem się z tym zdradzić. Główki od razu zaczn± kipieć od pomysłów. "Powiniene¶ je wynaj±ć". "Moi znajomi szukaj± mieszkania". "Jak wynajmiesz, to zwróci ci się za czynsz". "A może by¶ tam wpu¶cił kolegę?" I tak dalej. Nie wolno sobie znaleĽć dziewczyny, bo jurny przyjaciel będzie dr±żył temat: "Nie rozstajecie się przypadkiem? Bo mam na ni± ochotę". Natomiast innych zaciekawi, czy zamierzasz się ożenić i kiedy będ± się mogli nażreć i nachlać na twoim weselu, na twój koszt, of course. Nietrudno przewidzieć, co nast±pi już po owym weselu. Wszyscy zaczn± wypytywać o potomstwo, tak jakby to był ich zasrany interes.

Wreszcie j± znalazł, tak mu się przynajmniej wydawało. Nazywał j± Nadkobiet±. Była piękna, miała duży jędrny biust, tytuł doktora na uniwersytecie i lubiła seks, jaki on lu- bił. Niektóre panny pytaj± listownie, po co mi kajdanki i czarna maska? Odpowiem w stylu K.I. Gałczyńskiego: zał±cz do listu swoje zdjęcie "od pasa i do pasa", a wówczas wraz z moj± Nadkobiet± - yes! yes! istnieje taka - może pozwolimy Ci się przekonać.

Znowu był miły dla matki. Matka była szczę¶liwa. Niedługo, bo zachorowała i umarła. Swoim siostrom powiedział wtedy, że mu jest żal, bo nigdy nie pokazał mamie, jak naprawdę j± kocha.

Nadkobieta nie chciała całymi dniami ogl±dać z nim filmów. Nie zrozumiała oczekiwań Tomasza. Odeszła z jego przyjacielem. Wpu¶cisz do domu kumpla, to najpierw zacznie żerować na twojej kolekcji filmów, a potem ukradnie narzeczon±. Żyjemy w dżungli. Nikomu nie wolno ufać. - Normalny facet - mówi jedna z sióstr - powiedziałby do niej: spierdalaj, pieprz się. Ale nie Tomek. Tomek zacz±ł się zastanawiać, czy jest jeszcze mężczyzn±. Czuł się upokorzony, niepotrzebny. Nie wystarcz± sztuczne cycki, tytuł naukowy na uniwersytecie i koszulka z napisem "I'm not a piece of ass, I'm a doctor".

Wierzył, że Nadkobieta wróci. Napisał scenariusz krótkiego filmu, w którym jego nielojalny przyjaciel ginie w zamachu bombowym, zostawiaj±c Nadkobietę w spokoju.

7.

W sierpniu 1999 roku Tomasz zapowiedział w li¶cie do ojca: wkrótce to się wydarzy. Dodał, że zawsze chciał z nim porozmawiać naprawdę, ale ¶ciskało mu gardło. - I ja bałem się pytać - mówi dzisiaj Zdzisław Beksiński. - Zawsze rozmawiali¶my o filmach, o muzyce, ale o prawdziwym życiu nigdy. On zawsze patrzył na mnie jak na gówno w hamburgerze.

Od ¶mierci żony Zdzisław Beksiński nie wspinał się na dach s±siedniego wieżowca, by przez lornetkę ogl±dać okna syna. - Uznałem jego argumenty. On się tu męczył już czterdzie¶ci lat.

Ale w li¶cie poprosił syna, by tego nie robił: jestem stary, opiekuj się mn± - napisał, choć wcale takiej opieki nie oczekiwał.

PóĽn± jesieni± Tomasz, jak co miesi±c, poprosił ojca, by do "Opowie¶ci z krypty" przygotował mu odpowiedni collage drukowany póĽniej w "Tylko Rock" jako ilustracja tekstu. Tym razem syn wymy¶lił, by jego sylwetkę sfotografowan± z tyłu postawić na dołożonym z komputera tle, najlepiej na tle słońca: - Niech odchodzę jak szeryf - powiedział.

Ojciec przeczytał felieton.

Opowie¶ci z krypty przestały być zabawne. Wiem. Jednak żyj±c w trupiarni, trudno być równie radosnym jak Ziutek Słoneczko na plakacie pt. "Poranek naszej ojczyzny" (vide "Piękni dwudziestoletni" Marka Hłasko). Człowiek wychodzi na miasto i co widzi? Plakaty do filmu "Carrie 2". To się nazywa artystyczna nekrofilia. Gnu¶nych hollywoodzkich kretynów nie stać już na wymy¶-lenie niczego nowego. Tylko patrzeć, aż kto¶ zrobi "Hamleta 2" (bo czemu nie?). Ta durna Ameryka wszystko pożre, przetrawi i wyrzyga.

Dalej: Tymczasem XX wiek dogorywa nawet nie skoml±c. Nie ma już rozrywek ani sensu życia. Skończyło się kino (filmy durne i wtórne, publiczno¶ć chamska i nienażarta). W dodatku następny Bond ma być podobno Murzynem! Skończyła się muzyka (łomoty, zgrzyty, bełkot).

I dalej: Najbardziej ze wszystkiego brzydzi mnie hipokryzja i zakłamanie. Wolę usłyszeć od kobiety brutalne "Odpieprz się" niż pokrętne teksty w rodzaju "Kochanie, może by¶ tak sprawdził, czy cię nie ma w drugim pokoju i został tam, bo pokój nie lubi być pusty".

Na koniec powody, dla których warto było żyć: "Kruk" Edgara Allana Poe, siedemnasta minuta "Ech" Pink Floyd, James Bond, "Nights in White Satin" The Moody Blues, "Adagio" Albinioniego, "Kobieta w±ż" ("The Reptile") w kwietniu 1970 roku - seans w sanockim kinie San, kiedy po raz pierwszy i ostatni bałem się na horrorze. I jeszcze: "O Fortuna" - pierwsza pie¶ń z "Carmina Burana" Carla Orffa, Clint Eastwood i scena z rondlem w westernie "Joe Kidd", coca-cola i ketchup, "Czas Apokalipsy", "Twin Peaks", rzygaj±cy grubas w "Sensie życia" wg Monthy Pythona, "Miło¶ć w czasach zarazy" Marqueza, wizyta w Domu Kobiety Węża (Oakley Court pod Londynem). Wszystkie te chwile przepadn± w czasie, jak łzy w deszczu. Pora umierać. Tomasz Beksiński (1958-1999).

Ojciec wręczył synowi dyskietkę z ilustracj±.

Felieton został wydrukowany.

Tomasz powiedział do jednej z sióstr: - Teraz byłoby głupio się wycofać.

- Wysoko latał - mówi siostra. - Za wysoko i się nie zorientował.

8.

Wigilia 1999. Po telefonie od przyjaciółki syna Zdzisław Beksiński rozmy¶la, czy to możliwe, aby miało to stać się akurat dzisiaj. Raczej nie. Dzisiaj, zaraz po południu Tomek wpadł tutaj i jak zawsze w pi±tek sięgn±ł po "Gazetę Telewizyjn±".

Tuż przed drug± wysłał maila do swojego przyjaciela, który mieszka w Krakowie. (Pisał dużo o Nadkobiecie. Pod koniec dodał: Zrób dla mnie jedn± rzecz. Powiedz wszystkim, że po prostu nie widziałem siebie w XXI wieku i czułem, że urodziłem się 100 lat za póĽno, więc po prostu postanowiłem wyrównać rachunki. To dziwne, ale naprawdę czuję, jakby nie było jutra. Tak jakby droga tutaj się kończyła. Boję się, bardzo się boję).

Napisał także list do ojca. Zdzisław Beksiński znalazł te słowa nazajutrz: Nie wiem jak zacz±ć. Od przeprosin nie wypada, bo zabrzmiałoby to idiotycznie. Choć wła¶ciwie chcę Cię przeprosić za wszystko. A już w szczególno¶ci za swój parszywy egoizm i brak zrozumienia dla Ciebie. Twój list z sierpnia wisi w tej chwili nad moim sumieniem jak topór... ale niestety, jestem zbyt słaby, aby poradzić sobie z nim i ze sob±.

Nie jestem niczyj± maskotk±, ani własno¶ci±, ani klownem. Dlatego naprawdę nie czuję się do końca odpowiedzialny za nikogo. Musisz zrozumieć, że moje życie jest MOIM życiem i tylko ja mam prawo zdecydować, czy chcę je kontynuować.

Nie będę też w dalszym ci±gu mesjaszem dla durnych radiosłuchaczy, ani autorytetem dla telewidzów i czytelników. Ja już jestem martwy, Tato. To, co zrobię i do czego przygotowuję się spokojnie od paru miesięcy, będzie tylko postawieniem kropki nad i.

Nie szukaj w koszu ani w zsypie opakowań po lekach. Wszystkie dawno wyrzuciłem, żeby¶cie nie wiedzieli (Ty i "dobrzy" doktorzy), czego się najadłem. Żywię głębok± nadzieję, że już się nie zbudzę. Wierzę, że nie ma życia po ¶mierci. Wierzę, że to naprawdę koniec. Tego wła¶nie pragnę. Tomek.

Wydrukował list, wył±czył komputer, wstał i poszedł do siebie.

Korzystałem z wywiadu Remigiusza Grzeli ze Zdzisławem Beksińskim ("Literatura" nr 6/97). Niektóre wypowi

Leży we mnie martwy anioł - reportaż o Tomaszu Beksińskim

Wiesz, czym jest pięta achillesowa? Rozwi±ż quiz o mitach

Popularne

Wiadomo¶ci

Przepisy

Plotki

Fitness

Tematy

Najnowsze

Posłuchaj i Ogl±daj

Gazeta.pl

Co słychać?